خلاصة:
نجیب محفوظ- نویسنده مصری وبرنده جایزه نوبل ادبی 1988- از جمله نویسندگان عربی است که از ادب صوفیانه ایرانی تاثیر پذیرفته است. اگرچه ارزیابان ادبی وی را « صوفی ریالیست» نامیدهاند، اما به تاثیرپذیریاش از اندیشه و ادب صوفیانه ایرانی دقت نکردهاند. وی، داستان تخیلی «سفرنامه ابن فطومه» را با زبانی ادبی، رمزآلود و هنرمندانه و با درونمایهای صوفیانه نوشته، بهگونهای خواننده احساس میکند که زبان ادبی پررمز و راز آن را، از منظومه «منطق الطیر» عطّار الهام گرفته است. ابن فطومه، قهرمان این داستان، نماد « انسان سالک راه حق» میباشد و همچون دسته پرندگان منظومه منطقالطیر درپی «کشف شهودی حقیقت» به سفر میرود و «هفت سرزمینی» را که از آنها عبور میکند، با تعداد منازل، مقامات و یا هفت شهر عشق عطّار و «دارالجبل» هم با کوه قاف برابری میکند. اما محفوظ با تصرف هنری در زبان رمزی این داستان، این نمادها را متناسب با انسان سرگردان امروز بهکار میبرد که در آن، دست یابی قطعی به حقیقت آسان نمینماید وبا نقد گزنده شرایط سیاسی اجتماعی مسلمانان، دوری آنان را از اسلام واقعی نشان میدهد و پایانی مبهم و ناآشنا برای این سفر کشف شهودی حقیقت ترسیم مینماید.
ملخص الجهاز:
٣. مروري بر پيشينۀ پژوهش درحوزة دانش تطبيقي ادبيات ، در پژوهش هايي ارزشمند، آثار عطار با آثار ديگر اديبان نامور جهان مقايسه شده است ؛ مانند: مقالۀ «کمدي الهي و منطق الطير: نگاهي به تفاوت ها و شباهت ها» که در آن به شباهت هاي محتوايي و روايي دو اثر پرداخته شده است (مرندي و احمديان ، ١٣٨٥ش : ١٦٥)؛ مقالۀ «در جست وجوي حقيقت و رستگاري: ردپاي عرفان گرايي شرقي در نمايشنامۀ براند، اثر ايبسن با نگاهي بر منطق الطير عطار»، نوشتۀ فاطمه مدني سرباراني (١٣٨٨ش : ٥٢) که در آن ، تأثير انديشه هاي عرفان مشرق زمين بر نويسندگان غربي با تکيه بر منطق الطير بررسي شده است ؛ مقالۀ «جست وجوي هفت وادي عشق عطار در بناي خانه هاي خدا»، نوشتۀ ايمان زکريايي کرماني (١٣٨٥ش : ١٨) که در آن ، محقق معتقد است ميتوان هفت وادي عشق عطار را در معماري مسجد يافت ؛ زيرا هدف مؤمن نمازگزار، يعني وصال معشوق با مقصود سالک طريق عشق ، يکي است ؛ مقالۀ «شيخ عطار و ويکتور هوگو: بررسي تطبيقي نماد شخصيت عرفاني در فضيل عياض و ژان والژان »، نوشتۀ مجيد يوسفي (١٣٨٧ش : ١٨٤) که در آن ، نويسنده به وجوه اشتراک انديشه هاي عرفاني عطار با هوگو و ريشه هاي اين شباهت ها پرداخته است ؛ مقالۀ «از منظومۀ فنيکس تا منطق الطير عطار و استراليا»، نوشتۀ هاشم محمدي که در آن ، بررسي تاريخي شباهت هاي ميان منطق الطير عطار و منطق الطير استراليا سرودة آن فربرن ١٧ و منظومۀ فنيکس ١٨ صورت گرفته است (محمدي، ١٣٨٧ش : ٩٦)؛ مقالۀ «بازتاب منطق الطير عطار در قصيدة "يادداشت هاي بشر حافي صوفي" صلاح عبدالصبور»، اثر ميرزايي، شريفيان و پروانه (١٣٩٠ش : ١٤٥) که در آن ، نويسندگان اثبات کرده - اند قصيدة «يادداشت هاي بشر حافي صوفي»، حاصل آشنايي اين شاعر مصري با ميراث تصوف ايراني و متأثر از انديشۀ عطار در منطق الطير است .