خلاصة:
ایزدبانو در فرهنگ های مختلف باستانی دارای اهمیت فراوان است. کشف پیکرک های گلی الهه باروری از محوطه های مختلف باستانی دال بر این موضوع است. اناهیتا از ایزد بانوان کهن ایرانی است. درگاهان نامی از این ایزدبانو نیامده است، اما در اوستای متاخر، یشت پنجم متعلق به اردوی سورا اناهیتا است. گرچه اناهیتا ویژگی های مشابهی با ایزدبانوی هندی سرسوتی دارد، اما صفات اناهیتا در آبان یشت و هم چنین آثار برجای مانده چون تندیس های این ایزدبانو بازگوکننده تاثیر فراوان ایزدبانوی بابلی ایشتر در شکل گیری شخصیت اناهیتا در اساطیر ایرانی است. در این مقاله ویژگی های مشترک بین دو ایزد بانوی ایشتر و اناهیتا و تاثیر ایزدبانوی ایشتر بر شخصیت اناهیتا براساس منابع اساطیری، تاریخی و باستان شناسی بررسی شده است.
ملخص الجهاز:
"گرچه اناهیتا ویژگیهای مشابهی با ایزدبانوی هندی سرسوتی دارد،اما صفات اناهیتا در آبان یشت و هم چنین آثار برجای مانده چون تندیسهای این ایزدبانو بازگوکنندۀ تاثیر فراوان ایزدبانوی بابلی ایشتر در شکلگیری شخصیت اناهیتا در اساطیر ایرانی است.
اگرچه اناهیتا در صفات اولیۀ خود شباهت بسیاری با ایزدبانوی هندی سرسوتی دارد و نام سه جزیی اردوی سورا اناهیتا«مرطوب،نیرومند،بیگناه»به روشنی به سه کاربرد برکتبخشی،رزمآوری و روحانی اشاره دارد(گیمن،1381:236)،اما شخصیت اناهیتای ایرانی به شدت تحت تاثیر ایشتر بابلی شکل میگیرد و این به دلیل تاثیر گستردهای است که فرهنگ آسیای غربی بر نواحی مختلف جوامع باستانی داشته است(بهار،1375:28).
در واقع همان اسطورۀ بین النهرینی ایشتر و مردوک را میبینیم اناهیتا خدای عشق،باروری و جنگ سه خویشکاری دارد-همانطور که مهر سه خویشکاری دارد-ولی نمیتوانند چون ایشتر و تموز با هم ازدواج کنند؛چون ازدواج ایزدان متعلق به مراحل ابتدایی ادیان است و در تفکرات دین ایرانی که دینی پیشرفته است،دیگر ازدواج ایزدان وجود ندارد.
آئین ایشتر بین النهرینی در میان عامه مردم ایران رواج داشت، گرچه در گاهان و کتیبههای شاهان متقدم هخامنشی اهورا مزدا خدای بزرگ بود، اما بر اساس ادامۀ باورهای عامۀ مردم ایران،اتخاذ سیاستهای دینی متفاوت شاهان هخامنشی،تغییر عقاید شاهان متاخر هخامنشی،حوادث تاریخی در دربار و جامعۀ باستانی،تاثیر شدید فرهنگ بابلی در جامعه ایرانی و تاثیر عقاید عامه مردم بر شاهان متاخر هخامنشی،شاهد حضور ایزدبانوی قدرتمند در جامعه باستانی ایران هستیم که سرانجام،در کتیبۀ اردشیر دوم در کنار مهر و اهورا مزدا ظاهر میشود و به احتمال زیاد آبان یشت نیز مقارن این دوران سروده شده است."