Abstract:
تقسیمات کشوری، علم و هنر سازمان دهی فضای سرزمینی است. نظام های تقسیماتی- سیاسی رایج در حکومت های ملتپایه، به سه دسته متمرکز، فدرال و ناحیه ای تقسیم می شوند. تمرکززدایی، توسعه متوازن منطقه ای و توزیع متوازن منابع، از اهداف کلان نظام تقسیمات کشوری بهشمار می روند. در قانون تقسیمات کشوری ایران مصوب آبان 1316، مولفه های نظامی- امنیتی محوریت داشتند. این سال و سال های پس از آن، همزمان جنگ جهانی دوم و حاکمیت گفتمان ژئواستراتژیک بود. همچنین ایران از سال 1347 براساس نظریه دوستونی نیکسون، نقش ژاندارم منطقه خلیج فارس را برعهده داشت. تقسیمات کشوری در سواحل جنوبی ایران، به ایجاد استان های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان منجر شده است. استان هرمزگان با طول تقریبی بیش از 900 کیلومتر و بوشهر به طول 707 کیلومتر، بهترتیب در سال های 1346 و 1352، به صورت باریکه ای در امتداد سواحل خلیج فارس و دریای عمان تشکیل شدند. در پژوهش حاضر، محدودیت های توسعه منطقه ای، متاثر از تقسیم بندی استان ها در سواحل جنوبی ایران بررسی شد. در پاسخ به این پرسش که آیا نظام تقسیمات کشوری در سواحل جنوبی، با فرایند توسعه منطقه ای همخوانی دارد، این فرضیه مطرح شد که با توجه به تغییر گفتمانی از ژئواستراتژیک به ژئواکونومیک، نظام تقسیمات کشوری در سواحل جنوبی، با این فرایند همخوانی ندارد. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. فرضیه مذکور با تکیه بر تبیین مولفه های میزان و تراکم جمعیت، توزیع متوازن و بهینه منابع، کمبود منابع آب ایران و لزوم گرایش برنامه ریزی های ملی به منابع آبی پایدار، مثبت ارزیابی شد. مطابق یافته ها، تشکیل استان های هرمزگان و بوشهر، متاثر از اندیشه های نظامی- امنیتی بوده است. در پایان، مدل جدیدی از نظام تقسیمات کشوری، متناسب با فرایندهای توسعه منطقه ای در سواحل جنوب ایران پیشنهاد شد.
Machine summary:
تأثیر تقسیم سیاسی فضا بر توسعۀ منطقه ای (مطالعۀ موردی: استان های سواحل جنوبی ایران ) جواد اطاعت - دانشیار علوم سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی تهران روح الله نیکزاد*- کارشناس ارشد جغرافیای سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی تهران پذیرش مقاله : ١٣٩٢/٠٦/٠٤ تأیید نهایی: ١٣٩٣/١٠/٢٨ چکیده تقسیمات کشوری، علم و هنر سازمان دهی فضای سرزمینی است .
در منطقۀ سواحل جنوبی، نبود تعادل و توازن ، به لحاظ تقسیم بندی سیاسی در نقشۀ تقسیمات کشوری بارز است ؛ به طوریکه استان های بوشهر و هرمزگان ، به صورت باریکه ای به ترتیب با طول ٧٠٧ و بیش از ٩٠٠ کیلومتر در امتداد سواحل خلیج فارس و دریای عمان تشکیل شده اند.
بنابراین ، این پژوهش با مطالعۀ تأثیر نظام تقسیمات کشوری بر توسعۀ منطقه ای در سواحل جنوبی ایران ، با تکیه بر منابع هیدروکربوری (نفت و گاز)، منابع آب ، توزیع و پراکنش جمعیت و درمجموع ، شاخص های کلان توسعۀ منطقه ای در بعد آمایش سرزمین ، به طراحی و پیشنهاد مدلی از نظام تقسیمات کشوری، متناسب با توسعۀ منطقه ای دست مییابد؛ تا از ظرفیت ها و پتانسیل های موجود، در راستای توسعۀ پایدار منطقه ای، به طور بهینه بهره برداری شود.
فرضیه این است که با توجه به تغییر گفتمان و پارادایم حاکم از ژئواستراتژیک به ژئواکونومیک ، نظام تقسیمات کشوری ایران در استان های سواحل جنوبی با فرایند توسعۀ منطقه ای همخوانی ندارد.