Abstract:
سلسله مراتب شهری در کشورهای جهان سوم، نشانگر نبود تعادل در توزیع جمعیت بین شهرهای آن کشورهاست و این نبود تعادل، در سال های اخیر شدت بیشتری یافته است. در ایران نیز بهتبعیت از تحولات شهرنشینی، سلسله مراتب شهری دچار تغییراتی شده است که این تغییرات بیشتر درجهت ازبینرفتن تعادل شبکه شهری در مناطق مختلف کشور است. هدف این پژوهش، بررسی سلسله مراتب شهری در استان گیلان، طی سال های 1345- 1390 است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی با تکیه بر بعضی از مدل های برنامه ریزی شهری و منطقه ای است. مطابق یافته ها، سلسله مراتب شهری در استان تعادل ندارد و تعادل آن بهتدریج کاهش می یابد. در این پژوهش، با تاکید بر مدل های حد اختلاف طبقه ای، ضریب آنتروپی، قانون رتبه و اندازه، شاخص نخست شهری، شاخص دوشهر یا جفرسون، شاخص چهارشهر یا کینزبرگ، شاخص چهارشهر مهتا و شاخص موماو مشخص شد که سلسله مراتب شهری در استان بدون تعادل است. همچنین شبکه شهری استان طی 50 سال گذشته با پدیده نخست شهری مواجه بوده و در سال های اخیر شدت آن افزایش یافته است. برای رسیدن به تعادل در سلسله مراتب شهری استان گیلان، تمرکززدایی از کلان شهر رشت، بهبود وضعیت زیست در سکونتگاه های روستایی استان گیلان، حمایت از اشتغال روستایی از جمله بخش کشاورزی و تشویق سرمایه گذاری در شهرهای کوچک و مناطق روستایی استان گیلان ضروری است.
Machine summary:
بررسی و تحلیل سازمان فضایی نظام سکونتگاه های شهری استان گیلان محمد شیخی *- دانشیار گروه شهرسازی ، دانشگاه علامه طباطبایی رضا ویسی - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه خوارزمی ، کارشناس شهرسازی شهرداری رشت پذیرش مقاله : ١٣٩٢/١٠/٠٦ تأیید نهایی: ١٣٩٣/١١/٢١ چکیده سلسله مراتب شهری در کشورهای جهان سوم ، نشانگر نبود تعادل در توزیع جمعیت بین شهرهای آن کشورهاست و این نبود تعادل ، در سال های اخیر شدت بیشتری یافته است .
همچنین براساس نتایج مذکور، طی سال های ١٣٤٥ تا ١٣٩٠ همواره فقط یک شهر (بندر انزلی ) در گروه جمعیتی دوم قرار دارد؛ گروه های سوم تا آخر، خالی از شهر هستند و درنهایت ، تنها یک شهر (شهر رشت ) در ردة آخر قرار دارد، اما با وجود آنکه بیشتر شهرها در گروه اول قرار دارند، بیشترین جمعیت همواره در شهر رشت به عنوان بزرگ ترین شهر استان جمع شده است ؛ به طوری که در سال های ١٣٤٥، ١٣٥٥، ١٣٦٥، ١٣٧٥، ١٣٨٥ و ١٣٩٠ به ترتیب ، ٤٧، ٤٠، ٣٧، ٣٨، ٤٣ و ٤٢ درصد از جمعیت شهری استان در شهر رشت سکونت داشته اند و بقیۀ جمعیت در سایر شهرهای استان استقرار یافته اند؛ برای نمونه ، در سال ١٣٩٠ از کل جمعیت شهری استان ، ٤٢ درصد در شهر رشت سکونت داشته اند و سهم ٥٠ شهر دیگر از جمعیت شهری استان ، فقط ٥٨ درصد بوده است .
Moomaw and Alwosabi index میزان نخست شهری براساس شاخص موماو و الوصابی نیز مانند نتایج دیگر شاخص های نخست شهری بررسی شده در این پژوهش ، نشانگر تسلط نخست شهری طی دورة سرشماری ١٣٤٥ تا ١٣٩٠ در مجموعۀ شهری استان گیلان است که بدترین حالت آن طی سرشماری سال ١٣٩٠ بوده است .