Abstract:
تأثیر ژئوپولیتیک در جهتگیری سیاست خارجی کشورها و نظام بین الملل همواره یکی از دغدغههای ذهنی پژوهشگران حوزه روابط بین الملل بوده که طی سالهای گذشته مخصوصا تحت تأثیر حادثه 11 سپتامبر دوچندان شده است.منطقه خاورمیانه از جمله مناطقی است که همواره با برخورداری از موقعیت ژئوپولیتیک و ژئواستراتژیک خود بیشترین تغییرات را در این زمینه داشته و نگاههای بسیاری را به سمت خود جلب کرده است.بنابراین شناخت ژئوپولیتیک جدید خاورمیانه وارزیابی تحولات نظام بین الملل کنونی در بستر تحلیل ژئوپولیتیک نوین میتواند نقش مؤثری در اتخاذ سیاست خارجی مناسب از سوی کشورهای منطقه ایفا کند.این پژوهش مبنتی بر روش توصیفی انجام شده است و گردآوری اطلاعات نیز به روش کتابخانهای-استادی میباشد.دوره بررسی در این پژوهش مربوط به تحولات پس از حادثه 11 سپتامبر 2001 میلادی بوده و دورههای گوناگون روابط خارجی ایران بررسی و از نظر ژئوپولیتیک نوین مورد آزمون قرار گرفته است.با توجه به نقش تأثیرگذار ایران به عنوان یکی از مهمترین بازیگران منطقهای بر روند تحولات سیاسی-اجتماعی خاورمیانه،پژوهش حاضر ضمن بررسی الگوهای مختلف رفتاری در سیاست خارجی کشور،جایگاه ژئوپولیتیک نوین در تعیین سیاست خارجی ایران را در خاورمیانه بررسی کرده و الگوی رقابت و تعامل را برای سیاست خارجی ایران معرفی و پیشنهاد میکند.
Machine summary:
"اما در حالیکه ظاهر قضایا تا سال 2004 حکایت از آن داشت که ایالات متحده در رویکرد خود موفق شده است،تحولات پس از اشغال عراق در خاورمیانه نشان داد که یک جانبهگرایی و سلطهطلبی آمریکا و تلاش برای کنار گذاشتن ایران از نظم جدید منطقهای به بنبست رسیده است.
این عدم درک باعث شده که سیاست خارجی ایران بدون توجه به واقعیتها و امکانات دیگران،به تلاشهایی خارج از توان خود برای شکل دادن به نظم مطلوب در خاورمیانه دست زند که نه تنها منتهی به هدف نیست بلکه هراس کشورهای همسایه و تحمیل هزینههایی را به کشور نیز باعث میشود.
مجموعه تحولات پس از دهه 1990 بیانکننده وضعیتی است که سیاست خارجی کشورهای دیگر درگیر در منطقه،در جهتی حرکت کرده که گویا آنها دارای قدرت فوق العادهای برای پیگیری اهداف خود در تکوین نظم جدید پس از جنگ اول خلیج فارس هستند.
همچنین در سیر بررسی الگوهای سیاست خارجی ایران(بیطرفی،انطباق رضایتآمیز،الگوی اعتراضی،الگوی مدارا با جهان و تنشزدایی)الگوی بیطرفی به دلیل عدم انطباق با ژئوپولیتیک ایران،الگوی انطباق رضایتآمیز به دلیل نادیده گرفتن اصل استقلال ملی،الگوی اعتراضی به خاطر مربوط بودن به دوره تثبیت انقلاب مورد انتقاد قرار دارند و آنچه که به عنوان جایگزین و مکمل الگوی مدارا با جهان و تنشزدایی پیشنهاد میشود،الگوی تعامل و رقابت میباشد که مبتنی بر دیپلماسی دینامیک و متناسب با تحولات نظام بین المللی است."