Abstract:
براساس آثار برجای مانده از خانه های سکونتگاه های کهن تاریخی که از هزاره های ششم پیش از میلاد به بعد در بسیاری از نقاط ایران وجود داشته اند، و همچنین آثار برجای مانده از برخی سکونتگاه های واقع در بین النهرین، هر خانه به طور معمول از دو بخش ـ یکی فضای ساخته شده و محصور، و دیگری فضای باز ـ تشکیل می شد، زیرا در نواحی مرکزی و جنوبی ایران و بین النهرین هوا در طول سال به گونه ای بوده است که مدتی از سال هوا سرد و حدود نیمی دیگر معتدل و گرم بوده است و بخشی از فعالیت های مربوط به سکونت در اوقات مناسب سال در فضای باز صورت می گرفت. با وجود آنکه نقش پدیده های جغرافیایی و محیطی در شکل گیری فضای باز یا حیاط خانه ها کمابیش آشکار است، اما برخی از محققان عوامل فرهنگی را به عنوان عوامل اصلی شکل دهنده انواع حیاط در خانه های سنتی نام برده اند. افزون بر این، به نظر می رسد که دسته بندی موجود از انواع فضای باز و رابطه آن با فضاهای ساخته شده در ایران بسیار کلی است و دقت کافی در آن به کار نرفته است. پرسش های اصلی این تحقیق بدین شرح اند: 1) عوامل اصلی پدیدآورنده حیاط در خانه های سنتی چه بودند؟ 2) انواع فضای باز را با توجه به ساختمان چگونه می توان دسته بندی کرد؟ هدف از انجام این پژوهش در وهله نخست توجه به چگونگی تاثیر عوامل جغرافیایی در شکل دهی به فضای باز خانه هاست، و در وهله دوم ارائه نوعی دسته بندی جامع برای گونه بندی انواع حیاط در خانه هاست. فرضیه این پژوهش چنین است: پدیده های جغرافیایی نقش اصلی و مهمی در چگونگی شکل گیری انواع حیاط در خانه های سنتی ایران داشته اند. در این پژوهش از روش تحقیق تاریخی – تفسیری استفاده شده است. پدیده های جغرافیایی، متغیرهای مستقل و انواع فضای باز یا حیاط، متغیرهای وابسته این پژوهش اند. روش گردآوری داده ها، هم به صورت اسنادی و هم به شکل میدانی بوده است. چارچوب نظری این تحقیق براین اساس استوار است که پدیده های جغرافیایی و اقلیمی نقش مهمی در شکل گیری خانه های سنتی حیاط دار داشته اند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که چگونگی شکل گیری فضای باز یا حیاط در خانه های سنتی ایران تحت تاثیر پدیده های جغرافیایی بوده است. همچنین دسته بندی جدیدی از انواع حیاط ارائه شده است که به نظر می رسد براساس آن می توان همه انواع فضاهای باز مورد استفاده در خانه های سنتی ایران را شناسایی و طبقه بندی کرد. یکی از نتایج مهم این پژوهش، ارائه دسته بندی و تعریف جدیدی از انواع فضاهای باز کاربردی – محیطی یا حیاط های واحدهای مسکونی ایرانی است.
Machine summary:
"86-69 نقش جغرافیا در شکلگیری انواع حیاط در خانههای سنتی ایران حسین سلطانزاده{o*o}-استادیار دانشگاه آزاد اسلامی،واحد تهران مرکز پذیرش مقاله:1389/8/1 تأیید نهایی:1389/9/13 چکیده {IBبراساس آثار برجای مانده از خانههای سکونتگاههای کهن تاریخی که از هزارههای ششم پیش از میلادبه بعد در بسیاری از نقاط ایران وجود داشتهاند،و همچنین آثار برجای مانده از برخی سکونتگاههای واقعدر بین النهرین،هر خانه به طور معمول از دو بخش-یکی فضای ساخته شده و محصور،و دیگری فضایباز-تشکیل میشد،زیرا در نواحی مرکزی و جنوبی ایران و بین النهرین هوا در طول سال به گونهای بودهاست که مدتی از سال هوا سرد و حدود نیمی دیگر معتدل و گرم بوده است و بخشی از فعالیتهایمربوط به سکونت در اوقات مناسب سال در فضای باز صورت میگرفت.
عناصر و فضاهای پیرامون هر یک از این حیاطها و چگونگی طراحی آنها با حیاط مرکزی،نامی است که به طور معمول به انواع متنوعی از حیاطهایی گفته میشود که در آنها دست کم در یکسمت و دست بالا در چهار سوی آنها فضای ساخته شده وجود دارد و تنها-یا مهمترین و اصلیترین فضا-برای تأمیننور،تهویه،ارتباط درونی و برخی کارکردهای دیگر برای خانه است.
انگاره دیگر را میتوان در نواحی حاشیه دریای خزر و به ویژه در نواحی روستایی و حاشیه شهری و شهرهای کهن آننواحی مشاهده کرد که بر پایه آن فضای باز در واقع بخشی از محیط باز طبیعی بود که با پرچین و حصار یا در شهرها بادیوار از محیط اطراف آن متمایز میشد و شکل آن در بیشتر موارد طراحی نشده و غیر هندسی بود و نامگذاری نیز باتوجه به وضع آن صورت میگرفت،به گونهای که در برخی از نواحی گیلان به آن به عنوان بخشی از فضای خانه-و نهفضایی با هویت واحد و مشخص-مینگریستند و متناسب با موقعیت،به آن«خانه پیش یا خونه پیش»میگفتند(برومبرژه،1370،41)."