Abstract:
بر اساس سند چشمانداز بیستساله، ایران باید در سال 1404 جایگاه اول در سطح منطقه، شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه را در شاخصهای توسعه داشته باشد. یکی از این شاخص ها، تعادل و مرکززدایی در نظام شهرنشینی است. تمرکزگرایی بهعنوان الگوی پیشرفت و توسعه در ایران و کشورهای همسایه، بیشتر امکانات و فرصت های توسعه را بهخود اختصاص داده است. پس از چندی مشکلات و پیامدهای سوء تمرکزگرایی بهصورت ایجاد نابرابری در بسیاری زمینه ها، گسیختگی در شبکهی شهری و جذب تمامی فرصت ها و برهم زدن برابری و رشد و توسعه در سطح این کشورها پدیدار شده است. هدف از این مطالعه، بررسی جایگاه ایران از نظر شاخصهای توزیع اندازهی شهرها در بین کشورهای همسایه است. پرسشی که این پژوهش به آن پاسخ میدهد این است که آیا توزیع اندازهی شهرها که تبلور تمرکز جمعیت در شهر نخست است، در سه دورهی بررسی شده، کاهش یافته یا افزایش یافته است. برای بررسی این مسائل از دو روش شاخص های نخستشهری و شاخص های بدون تمرکز استفاده شد. نتایج کلیهی شاخصها نشان می دهد که پدیدهی نخستشهری در ایران و همسایگان، در تمام این دوران وجود داشته و نظام شهری نابرابر و توزیع جمعیت نامتعادل است. این امر درحالیست که این تمرکز در ایران بهسمت تعادل در حرکت است. با توجه به نتایج پژوهش پیشنهاد میشود با دیدگاه و تفکری برپایهی اصول آمایش سرزمینی و بهکارگیری راهکارهایی از جمله سیاست های تمرکززدایی، سرمایه گذاری در زیرساخت های بینشهری و واگذاری اختیارات به نهادهای منطقه ای و محلی، از تمرکز بیشازحد در نخستشهرها جلوگیری کنیم و گامی در راستای تحقق تعادل و توازن در شبکهی شهرهای خود برداریم تا بتوانیم بهاهداف چشمانداز بیستساله کشور دست یابیم.
Machine summary:
"در این مدل ابتدا توزیع فراوانی،سپس درصد توزیع فراوانی( iP )و لگاریتمطبیعی درصد توزیع فراوانی( ipnL )را محاسبه کرده و بعد درصد توزیع هریک از نقاط را در لگاریتم آنها ضرب کرده ودر پایان،مجموع آنها را با تغییر علامت محاسبه میکنیم؛فرمول این شاخص در زیر آمده است: (به تصویر صفحه مراجعه شود) H آنتروپی مطلق iP درصد فراوانی جمعیتی nL لگاریتم طبیعی مطابق این شاخص،بعد از محاسبهی آنتروپی مطلق برای تحلیل خصیصههای تمرکز گرایانه نقاط در منطقه،میتوان از آنتروپی نسبی به صورت شاخص زیر استفاده کرد: knL/H G مطابق اصل تئوریک مدل،وقتی که آنتروپی نسبی به سمت عدد یک و بالاتر از آن میل کند،نشانهی وجود تعادلو توازن فضایی جمعیت در کانونهای شبکهی شهری است و کمتر از عدد یک،عکس این حالت را نشان میدهد(فنی،1382،81).
. بررسی مقادیر عددی شاخص چهار شهر مهتا و مقایسهی آن با مقادیر پیشنهادی ریچاردسون برای سنجششدت نخستشهری نشان میدهد که از میزان نخستشهری کاسته شده و به حالت برتری رسیده است همچنین درکشورهای عراق،ترکیه،ترکمنستان و آذربایجان در مرحلهی برتری قرار دارد.
هرچند تمامی این راهکارها در برنامههای سوم و چهارم توسعهی اقتصادی و اجتماعی ایران مد نظر بوده و پیشنهاد شده،ولی با اتخاذ واجرای شجاعانه سیاستهای آمایش سرزمین میتوان در کاهش تمرکز و تراکم جمعیت و فعالیت در مناطق پرتراکمکشور-که هماکنون در حال حرکت به سمت آن است-تأثیر مثبتی بر روند تمرکززدایی از تهران و کاهش میزاننخستشهری آن داشته و همچنین بر تحقق تعادل بیشتر در شبکهی شهری کشور دست یافت و در آخر این که بتوانیمگامی در راه تحقق اهداف چشمانداز بیست ساله کشور برداریم."