«ژنی» در پس میله های آهنی زندان مقاله

"گفت اولا خودت خوب‌ میدانی که قبل از تخت جمشید-که متأسفانه ما ایرانیها هنوز اسم اصلی آنرا هم نمیدانیم و فراموش شده‌ و از میان رفته است-ملتهای دیگر بناها و معابد زیادی برپا ساخته بودند که هنوز بجاست و از لحاظ معماری و ساختمان مورد تحسین و تمجید عالمیان است در صورتیکه پاره‌ای اشخاص بصیر و خبیر که‌ شکوه و عظمت مظهر ثروت و قدرت شاهنشاهان بزرگ ایران و دارای مقام بلندی میدانند ولی از حیث معماری آنرا دارای اصالت تام و تمام نمیدانند و همچنانکه حتی مرحوم مشیر الدوله پیرنیا در تاریخ ایران خود میگوید: «تردیدی نیست که شاهان هخامنشی اقتباساتی از طرز معماریها و حجاریهای‌ ادوار سابق ایران کرده‌اند ولی دایرهء اقتباس باین اندازه محدود نشده و پس از تسخیر آسیای پیشین صنعت آسور و آسیای صغیر و مصر و یونانیهای آسیا و غیره در معماری و حجاری هخامنشی نفوذ یافت و آثار این دورهء صنعتی است که نه ابتدائی است و نه ساده‌ و چنانکه ایران هخامنشی برای دو قرن کلیهء ملل مشرق قدیم را در تحت لوای خود گرد آورد و دربار هخامنشی تمام ترتیبات دربارهای سابق را با هم تلفیق کرد صنعت هخامنشی هم‌ برای دو قرن تمام شیوه‌ها و سلیقه‌ها را با هم ترکیب کرده بناهای با عظمتی بوجود آورد که چون نیک بنگریم و من حیث المجموع در نظر آریم نه آسوری است نه مصری و نه یونانی:این آثار آثار شاهان ایران است و سهم ایرانیش تناسبی که در ترکیب‌ شیوه‌های مختلف بکار رفته و تصرفاتی است که در عناصر شیوه‌ها بعمل آمده است»1 مگر نشنیده‌ای که در خرابه‌های شوش نوشتهء منقوشی بدست آمده است که در آن داریوش‌ بزرگ حکایت میکند که کاخ شوش را چگونه ساخته است و از آنجمله چنین میگوید: «هنرمندانی که سنگ را حجاری کرده‌اند ایونیان‌[یونانیان‌]و ساردسیان بودند."