چکیده:
ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﺒﻨﺎﮔﺮاﻳﻲ ﻳﻜﻲ از دﻳﺮﻳﻨﻪﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ رﻫﻴﺎﻓﺖﻫـﺎ در ﻣﻌﺮﻓـﺖﺷﻨﺎﺳـﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد. از دو ﻗﺴﻢ اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺒﻨﺎﮔﺮاﻳﻲ، ﻣﺒﻨـﺎﮔﺮاﻳﻲ ﻛﻼﺳـﻴﻚ و ﻣﻌﺘـﺪل، در ﻣﻘﺎﻟﺔ ﺣﺎﺿﺮ، ﻣﺒﻨﺎﮔﺮاﻳﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدهاﻳـﻢ و از دو ﺷـﻜﻞ ﻣﺒﻨـﺎﮔﺮاﻳﻲ درونﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ و ﺑﺮونﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ، دوﻣﻲ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ. در ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺣﺎﺿﺮ ﻫـﺮ دو دﺳﺘﻪ از ﻣﺒﻨﺎﮔﺮاﻳﻲ ﺳﺎده و ﻣﻀﺎﻋﻒ و ﺗﻤﺎﻳﺰات اﺳﺎﺳﻲ آنﻫﺎ را ﻛﺎوﻳﺪهاﻳﻢ. ادﻋﺎی اﺻﻠﻲ ﻣﺒﻨﺎﮔﺮاﻳﻲ ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺮونﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎورﻫﺎی ﻣﺎ ﺑﻪ دو دﺳﺘﺔ ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻫﻤﺔ ﺑﺎورﻫﺎی اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ ﻣﺎ، در ﻓﺮاﻳﻨـﺪ ﺗـﻮﺟﻴﻬﻲ، ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﺎورﻫﺎی ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺎزﮔﺮدﻧـﺪ، در ﻏﻴـﺮ اﻳـﻦ ﺻـﻮرت دﭼـﺎر دور ﻳـﺎ ﺗﺴﻠﺴـﻞ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ. در ﻣﻘﺎﻟﺔ ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻮﺷﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ آنﻛﻪ ﻛﺎﺳـﺘﻲﻫـﺎی ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﺒﻨﺎﮔﺮاﻳﻲ ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎﺳﺘﻲﻫـﺎ، ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻧﻈـﺎم ﻣﻌﺮﻓﺘـﻲ ﻋﻼﻣﻪ، ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﻳﻲ داده ﺷﻮد. ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ در ﻧﻈﺎم ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﺧﻮد دﺳـﺘﮕﺎﻫﻲ از رواﺑـﻂ ﻣﻴـﺎن ﺑﺎورﻫـﺎ، ﺑـﺮ اﺳﺎس ﺳﻪ اﺻﻞ، ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه اوﻻ، ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻴﺎن ﺑـﺪﻳﻬﻴﺎت اوﻟﻴـﻪ و ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﺛﺎﻧﻴﺎ، ﺿﻤﻦ ﻧﻘﺪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﻄﺎﭘﺬﻳﺮ از ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﻄﺎﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﺛﺎﻟﺜﺎ، روش دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻳﻘﻴﻨﻲ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨـﺪ؛ و ﺑـﺎﻻﺧﺮه، ﺿﻤﻦ ﻧﻘﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﮔﺮاﻳﻲ ﺳﺎده، ﻣﺒﻨﺎﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻀﺎﻋﻒ را روﻳﻜﺮد درﺳﺖ ﺑﺮﻣﻲﺷﻤﺎرد. ﺧﻄﺎﭘﺬﻳﺮی و ﺧﻄﺎﻧﺎﭘﺬﻳﺮی و درﻧﺘﻴﺠﻪ، ﺗﺼـﺤﻴﺢ ﺑﺎورﻫـﺎی ﭘﺎﻳـﻪ اﺳﺎﺳـﻲﺗـﺮﻳﻦ ﺿﻌﻒ و ﻛﺎﺳﺘﻲ در ﻣﺒﻨﺎﮔﺮاﻳﻲ اﺳﺖ. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﻨـﺎی ﻋﻼﻣـﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒـﺎﻳﻲ، درﺑـﺎرة ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻳﻘﻴﻨﻲ، ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ درﻧﻬﺎﻳﺖ ﻫﻤﺔ ﻣﻌﺮﻓﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﺪﻳﻬﻴﺎت ﺧﺘﻢ و ﺑﺪﻳﻬﻴﺎت ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ رواﺑﻂ وﻳﮋهای ﺑﻪ ﺑﺪﻳﻬﻴﺎت اوﻟﻲ ﻳﺎ ﺳﻪ اﺻﻞ اوﻟﻲ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﻲﺗﻮان ﺧﻠﻞ اﺳﺎﺳﻲ در ﻣﺒﻨﺎﮔﺮاﻳﻲ، ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺗﺰﻟـﺰلﭘـﺬﻳﺮ ﻏﻴـﺮ ﻳﻘﻴﻨـﻲ اﺳـﺖ، را ﻣـﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار داد. ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ دﺳﺘﺎورد ﻋﻼﻣﻪ، در ﺣﻮزة ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ، دﻓﺎع از ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻳﻘﻴﻨﻲ ﺑـﺮ اﺳـﺎس اوﻟﻴﺎت و اﻣﻜﺎن دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﻄﺎﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ در ﻧﻈﺎم ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﺧﻮد دﺳـﺘﮕﺎﻫﻲ از رواﺑـﻂ ﻣﻴـﺎن ﺑﺎورﻫـﺎ، ﺑـﺮ اﺳﺎس ﺳﻪ اﺻﻞ، ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه اوﻻ، ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻴﺎن ﺑـﺪﻳﻬﻴﺎت اوﻟﻴـﻪ و ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﺛﺎﻧﻴﺎ، ﺿﻤﻦ ﻧﻘﺪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﻄﺎﭘﺬﻳﺮ از ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﻄﺎﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﺛﺎﻟﺜﺎ، روش دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻳﻘﻴﻨﻲ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨـﺪ؛ و ﺑـﺎﻻﺧﺮه، ﺿﻤﻦ ﻧﻘﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﮔﺮاﻳﻲ ﺳﺎده، ﻣﺒﻨﺎﮔﺮاﻳﻲ ﻣﻀﺎﻋﻒ را روﻳﻜﺮد درﺳﺖ ﺑﺮﻣﻲﺷﻤﺎرد.
در آرای ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ، در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺣﺪی ﻣﻌﺮﻓﺖ، ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ: اﻟﻒ( ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻋﻠﻢ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ ﺻﻮرت ﺣﺎﺻﻞ از ﭼﻴﺰی ﻧﺰد ﻣﺪرک ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﻌﻠﻮم )ﺧﻮاه ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺧﺎرﺟﻲ ﻳﺎ ذﻫﻨﻲ( ﺑﺎﺷﺪ؛ ب( ﻋﻠﻢ ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ ﻧﺤﻮه و ﻗﺴﻤﻲ از وﺟﻮد ﭼﻴﺰی ﺑﺮای ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﻳﺎ وﺟﻮد ﺷﻲء ﻣﺠـﺮدی ﻛﻪ ﻏﻮاﺷﻲ ﻣﺎده از آن ﺳﻠﺐ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ، ﺧﻮاه اﻳﻦ ﻋﻠﻢ »ﻟﻨﻔﺴﻪ« ﻳﺎ »ﻟﺸﻲء آﺧﺮ« ﺑﺎﺷﺪ؛ ج( ﻋﻠﻢ ﻫﻤﺎن ﻇﻬﻮر و ﺣﻀﻮر اﺳﺖ و ﻫﻤﺔ ﻣﻌﺮﻓﺖﻫﺎ، درﻧﻬﺎﻳﺖ، ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺧﺘﻢ ﺷﻮﻧﺪ.
ﻋﻼﻣﻪ در ﺧﺼﻮص اﺛﺒﺎت واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻄﻠﺐ را اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ: اﻛﻨﻮن ﺑﺎ درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻓﻄﺮی در اﻧﺴﺎن )ﻣﻄﻬﺮی در ﭘﺎﻧﻮﺷﺖ ﻣـﻲﻧﻮﻳﺴـﺪ ﻣﻌﻠـﻮم ﻓﻄﺮی ﺑﻪ دو ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ اول، ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻘﻞ و وﺟﺪاﻧﻴﺎت و ﺑﺪون ﺗﻮﺳـﻞ ﺑـﻪ ﺣﻮاس اﺳﺖ؛ دوم، ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﺴﻠﻤﻪای ﻛﻪ ﻫﻤﺔ اذﻫﺎن در آنﻫﺎ ﺗﻮاﻓـﻖ دارﻧـﺪ و ﻣـﺮاد ﻋﻼﻣـﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﻲ دوم اﺳﺖ(، اﮔﺮ ﺑﺸﻨﻮﻳﻢ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﺧﺎرج از ﻣﺎ را ﻳﺎ اﺻﻞ واﻗﻌﻴﺖ را ﺑﺎور ﻧﺪارﻧﺪ، ﺑﺮای اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر دﭼﺎر ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺧـﻮاﻫﻴﻢ ﺷـﺪ )ﻫﻤﺎن: 54 - 64(.