چکیده:
جناس همانندی دو کلمه در لفظ با اختلاف آن ها در معناست. جناس از مهم ترین عناصر علم بدیع است و به وضوح در نهج البلاغه دیده می شود. هدف از به کارگیری جناس تالیف کلام به گونه ای است که بر زیبایی فنی آن افزوده شود، و باعث می شود که متکلم در تعبیر سخن خود به اوج کمال فنی نایل آید. این صنعت در ادبیات عرب و به ویژه در شعر بسیار کاربرد دارد و فنی برای زیبایی لفظی محسوب می شود. جناس باعث ملکه شدن معنا در ذهن شنونده و افزوده شدن تناسق و تناسب کلام می شود، اگرچه زیاده روی در کاربرد آن کلام را مستهجن می کند. در کتاب ارزش مند نهج البلاغه نیز صنعت جناس موسیقی داخلی متون ادبی آن را تشکیل می دهد، که این موسیقی با تداعی معانی مختلف موجب التذاذ می شود و روح و جان شنونده را به تسخیر خود درمی آورد و به گسترش تخیل ذهنی او کمک می کند. به رغم کارکرد جناس در زیبایی آفرینی، این پدیده ادبی در نهج البلاغه کم تر مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. پژوهش حاضر با بهره گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی درصدد است تا جستاری در زیبایی شناسی گونه های جناس در نهج البلاغه داشته باشد. ابتدا نگاهی گذرا به جایگاه ادبی و بلاغی نهج البلاغه دارد و پس از تامل در کارکرد جناس نمونه هایی از نهج البلاغه را به عنوان شاهد مثال گونه های جناس می آورد تا زیبایی های این عنصر بدیع نشان داده شود و اثر این پدیده آوایی در بیان معنا تبیین شود. دستاورد کلی پژوهش آن است که در کلام امام علی (ع) زیبایی شناسی لفظی یا صوری با زیبایی شناسی معنوی و معنایی هم زمان به کار گرفته شده و صنعت جناس نیز از مهم ترین صنایع بدیع در این کتاب است که با ایجاد نوعی موسیقی زیبا و طنین انداز سبب تداعی معانی مختلف یک لفظ واحد می شود
خلاصه ماشینی:
دربارة پيشينه تحقيق مي توان گفت ، با توجه به اين که نهج البلاغه ، اين کتـاب عظـيم ، بـا ادبيات غني خود همواره ، در طي تاريخ ، اديبان و شاعران را مسحور خود کرده و مضـامين پژوهش نامة علوي، سال سوم ، شمارة اول ، بهار و تابستان ١٣٩١ بلند و عميق آن الهام بخش شـاعران بـزرگ بـوده اسـت و بـه دليـل فصـاحت و درنتيجـه برخورداري از جمال لفظي و معنوي غير قابل وصف سرمشق بسياري از شاعران و اديبـان بوده و در هر دوره ، اصـحاب شـعر و ادب بـه فراخـور ذوق و اسـتعداد خـود از گنجينـة بي پايان الفاظ ، اساليب ، معاني ، و مضامين نهج البلاغه بهره ها برده اند و پژوهش هاي متعـددي دربارة موضوعات گوناگون در نهج البلاغه صورت گرفته اسـت ، امـا نگارنـده بـه پـژوهش مستقلي دربارة زيبايي شناسي جناس در نهج البلاغه دسـت نيافتـه اسـت .
پژوهش نامة علوي، سال سوم ، شمارة اول ، بهار و تابستان ١٣٩١ همان طور که شفيعي کدکني مي گويد: ارزش اصلي جناس در هم جنسي حروف دو کلمه است که شعر را موسيقايي تـر و نثـر را منسجم تر و آهنگين تر مي کند و تناسب و تکرار اصوات در ايجاد اين انسـجام و موسـيقي بسيار مؤثر است و جناس اگر در جاي خود بنشيند، اين موسيقي را شدت مي بخشـد و آن کلام را در نظر شنونده متلذذ جلوه مي دهد (شفيعي کدکني ، ١٣٥٨: ٣٦).