چکیده:
کتابت قرآن کریم در زمان پیامبر اکرم (ص) و پس از ایشان از مباحث مهم تاریخ قرآن است که همواره مورد توجه مسلمانان و مستشرقان قرار گرفته است. در میان کاتبان وحی، «زید بن ثابت» از اهمیت خاصی برخوردار است، به نحوی که شناسایی شخصیت او در رفع برخی ابهامات تاریخ صدر اسلام و موضوع کتابت وحی، نقش تعیین کنندهای دارد.
برخی از مستشرقان تلاش دارند با اثبات تعلیم زید بن ثابت توسط یهودیان مدینه، تحولات ایجاد شده در صدر اسلام از جمله فراگیر شدن فرهنگ سوادآموزی، کتابت وحی و جمع مصاحف را اقدامی برخواسته از فرهنگ یهودیت معرفی کنند و با این روند فرهنگ ارزشسازی علم در زمان پیامبر اکرم(ص) را به یهودیان نسبت دهند. از جمله این مستشرقان، «میخائیل لکر» است که به موضوع کتابت در صدر اسلام و شخصیت زید بن ثابت توجه نشان داده و مقالات متعددی در این زمینه نگاشته است.
در این مقاله پس از معرفی شخصیت زید بن ثابت و فعالیتهایش در صدر اسلام، استدلالهای مطرح شده از سوی میخائیل لکر نقد و ارزیابی میشود و در نهایت برخی ابهامات مطرح در خصوص شخصیت زید بن ثابت مورد بحث قرار میگیرد.
خلاصه ماشینی:
"بر این اساس باید گفت که زید در هر دورهای از صدر اسلام نقشی خاص داشته است: در زمان رسول خدا (ص) کاتب وحی بود و آخرین بار قرآن را بر حضرتش عرضه داشت، در زمان ابوبکر مباشر جمع قرآن شد، در زمان عمر برای وی کتابت میکرد، در زمان عثمان نیز در گروه جمع قرآن شرکت داشت و در زمان حکومت امیرالمومنین علی (ع) ریاست گروه قراء بدو رسید (ابن حجر عسقلانی، 1325ق، ج2، ص 108).
کتابت وحی و نامههای پیامبر(ص) توسط زید در خصوص نگارش نامههای پیامبر اکرم (ص) برای دیگر قبایل و طوایف نیز اگرچه ادعاهایی در این زمینه در برخی کتب مطرح شده است (احمد بن حنبل، 1983م، ج1، ص391) اما با مداقه در قسمتهای مختلفی که در کتاب طبقات ابن سعد در ارتباط با نامههای پیامبر(ص) و فرستادگان قبایل مختلف که به سوی پیامبر(ص) میآمدند، درمییابیم که نام زید حتی یک بار هم ذکر نشده است.
بنابر اسناد و مدارک تاریخی که در رابطه با شبه جزیره عربستان و تاریخچه سکونت اعراب و یهودیان وجود دارد، نمی توان پذیرفت که تمامی افراد شبه جزیره و به خصوص مردم مکه و مدینه توسط یهودیان باسواد شده و آموزش دیدهاند چرا که اولا برخی از اعراب در آن زمان به دلیل نیازهای اقتصادی و مسافرتهای تجاری توانایی خواندن و نوشتن داشتهاند و ثانیا خط حجازی آنان با خط عبری و سریانی یهودیان متفاوت بوده است و به همین دلیل است که پیامبر اکرم(ص) به زید بن ثابت دستور می دهند تا خط عبری را بیاموزد تا بتوانند با یهودیان مکاتبه داشته باشند."