چکیده:
چگونگی چینش آیات در کنار یکدیگر از دیرباز مورد توجه دانشمندان اسلامی در اعصار مختلف بوده است . دانشمندان نخستین از «نظم » و «مناسبت » میان آیات سخن میگفتند و دانشمندان سدة حاضر از «سوره به منزله یک کلیت واحد» و «وحدت موضوعی سورهها». در این مقاله ضمن مروری سریع بر این تلاشها، به نظریات جدید در حوزة زبانشناسی در زمینه تحلیل متن اشاره شده و ضمن بیان مبانی نظری آنها، سعی در یافتن الگویی برای تحلیل چینش آیات در سورههای قرآن کریم با عنایت به کارکرد اصلی این کتاب آسمانی که هدایت و تذکر است ، گردیده . در این راستا با استفاده از نظریات انسجام و خصوصا پیوند، «الگوی بازگشتی» برای توصیف چگونگی چینش آیات درون یک سوره پیشنهاد و در رابطه با یکی از سورهها آزمون گردیده است .
خلاصه ماشینی:
در این مقاله ضمن مروری سریع بر این تلاشها، به نظریات جدید در حوزة زبانشناسی در زمینۀ تحلیل متن اشاره شده و ضمن بیان مبانی نظری آنها، سعی در یافتن الگویی برای تحلیل چینش آیات در سورههای قرآن کریم با عنایت به کارکرد اصلی این کتاب آسمانی که هدایت و تذکر است ، گردیده .
اگرچه باور به چینش وحیانی آیات قرآن کریم در حدی نبوده است که الزامی هرمنوتیک را در غالب مفسران قرآن در طول سده های گذشته به وجود آورد، اما آنچه اهمیت پرداخت جدی به این موضوع را روشن می سازد، سؤالات و بلکه نظریه پردازی هایی از سوی برخی خاورشناسان است که معتقدند به جهت ماهیت جمع و تدوین قرآن اساسا چینش فعلی آیات در سوره ها به همان صورت وحی نازل شده بر پیامبر(ص ) نیست و به تبع این چینش ارزش تفسیری ندارد (-٤١٧.
ممکن است از دیدگاه مؤمنانه برای محفوظ ماندن قرآن به همان صورت وحی نازل شده - البته از نظر قرارگیری آیات در کنار یکدیگر نه از نظر چینش سوره ها که خود بحث اختلاف انگیز دیگری است - به امثال آیۀ ٩ سورة حجر١ استناد شود اما باید توجه داشت چینش فعلی آیات در سوره ها و ترکیب محتوایی آنها، در خود ظرفیت پیدایش چنین سؤالاتی را دارد.
١. معناشناسی «سوره » معناشناسی «سوره » از آن جهت برای بحث ما مهم است که اگر بنا باشد از انسجام سوره های قرآن به منزلۀ یک کلیت واحد و به هم پیوسته سخن گوییم ، باید دید آیا این واژه به حسب اصل لغت دلالتی بر این مفهوم دارد و آیا با نزول قرآن دچار تحول معنایی شده است یا خیر.