چکیده:
»ﺳﻴﺪﻗﻄﺐاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺮﻳﺰی ﺷﻴﺮازی« از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ و ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬارﺗﺮﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪانﺳﻴﺎﺳﻲ اواﺧﺮ دوره ﺻﻔﻮﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن از اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎی ﺳﻴﺎﺳﻲ وی، ﻏﻔﻠﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ. ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﻏﻔﻠﺖ از اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎی ﺳﻴﺎﺳﻲ »ﻧﻴﺮﻳﺰی«، ﺟﺎﻳﮕﺎه رﻓﻴﻊ ویدر ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﺮﻓﺎن ﺷﻴﻌﻲ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻌﺪ او ﺑﺎﺷﺪ. ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎی ﺳﻴﺎﺳﻲﻧﻴﺮﻳﺰی ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ ﻳﻜﻲ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﺻﻠﻲ اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ ـ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ در اﻳﺮان ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ واﺛﺒﺎت ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﻴﺮﻳﺰی، ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ و ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دوران ﺻﻔﻮﻳﺎن درآﺧﺮﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎی ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﺪان، ﺳﻨﺨﻲ از اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﺳﻨﺨﻲ ﻛﻪ دارای دو رﻛﻦ اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺒﺎﻧﻲ دﻳﻨﻲ و ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
" ﻗﻄﺐاﻟﺪﻳﻦ ﻧﻴﺮﻳﺰی، راه ﺣﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ در وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺤﺮاﻧﻲ ﻓﻮق را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳـﻚ ﻣﻴﺜـﺎق و ﺗﻌﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪ ﻣﺎﻟﻚ اﺷﺘﺮ ﻣﻲداﻧﺪ: در ﺣﺪﻳﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛـﻪ »ﺑـﺮای ﻫﺮ ﻣﺸﻜﻠﻲ ﻗﺮﻋﻪای وﺟﻮد دارد«]ﺣﺮ ﻋـﺎﻣﻠﻲ، 7631، ج 81، ص871[ ﺷـﻤﺎ ﻧﻴـﺰ ﭘـﺲ از 611 ﻗﺮﻋﻪ ﺑﺮ ﻳﻚ ﺷﺎه از اﻳﻦ ﺳﻠﺴﻠﺔ ﺑﺰرگ ﺻﻔﻮی آراﺋﺘﺎن را ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽـﻪ اﻣﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن7، ﻣﺎﻟﻚ اﺷـﺘﺮ را ﺑـﺪان دﺳـﺘﻮر داده و از او ﺗﻌﻬـﺪ ﮔﺮﻓﺘـﻪ از ﺷـﺎه، ﻣﻴﺜـﺎق ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ.
آن اﻣﺎم، ﻗﺎﻧﻮن، ﺣﻜﻮﻣﺖ و اﻣﺎرت و اداره ﺷـﻬﺮ و ﻛﻴﻔﻴـﺖ ﺑﺮﺧـﻮرد ﺑـﺎ رﻋﻴﺖ »و اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬﺎ را ﺻﻨﻒﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺑﺮﺧﻲ ﺟﺰ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺳﺎﻣﺎن ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛـﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎﻳﻨﺪ ﻟﺸﮕﺮﻳﺎن اﻟﻬﻲ، دﺑﻴﺮان ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻳﺎ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣـﻲﻧﮕﺎرﻧـﺪ و داوران دادﮔﺴﺘﺮ، ﻛﺎرﮔﺰاران ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺼﺎف و ﻣﺪارا ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ، اﻫﻞ ﺧﺮﻳﺪ و ﺧﺮاجاﻧﺪاز اﻫﻞ ذﻣﻪ و ﺗﻮدهﻫﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺮدم، ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن، اﻫﻞ ﺣﺮﻓﺖ و ﺻـﻨﻌﺖ، ﻃﺒﻘـﻪ دونﭘﺎﻳـﻪ از ﻋﺮﻓﺎن و راه ﺑﺮونرﻓﺖ از ﺑﺤﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﻄﺐاﻟﺪﻳﻦ ﻧﻴﺮﻳﺰی / ﻣﻬﺪی ﻓﺪاﻳﻲ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ و ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﺧﺴﺮوﭘﻨﺎه ﺣﺎﺟﺖﻣﻨﺪان و دروﻳﺸﺎن«9 )ﻧﻴﺮﻳﺰی، 1731، ص48(.
ﻋﺮﻓﺎن و راه ﺑﺮونرﻓﺖ از ﺑﺤﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﻄﺐاﻟﺪﻳﻦ ﻧﻴﺮﻳﺰی / ﻣﻬﺪی ﻓﺪاﻳﻲ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ و ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﺧﺴﺮوﭘﻨﺎه ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ آﻧﭽﻪ ﻫﻤﺪاﻧﻲ »ﺣﻜﻤﺖ ارﺑﻌﺔ ﻋﻤﻠﻴﻪ« ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ، ﺑﻪ ﺗﺄﺳﻲ از اﺳﻔﺎر ارﺑﻌـﺔ ﻣﻼﺻﺪرا ﺑﺎﺷﺪ؛ زﻳﺮا در ﺟﺎی دﻳﮕﺮی ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺳﻔﺮ اﻧﺴﺎن، اﺷﺎره ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ در ﻋﻨـﻮان ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﺳﻔﺎر ﻣﻼﺻﺪرا دارد و ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ را ﺣﺎوی ﻣﺮﺗﺒـﻪای از ﺣﻜﻤـﺖ ﻋﻤﻠـﻲ در 51 ﻧﻈﺮ ﻣﻲآورد.
ﻣﻮﻟﻲ اﺣﻤﺪ ﻫﻤﺪاﻧﻲ، ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺣﻜﻤﺖ اﻟﻬﻲ ﺷﻴﻌﻪ ﭘـﺲ از ﺻـﺪرا اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﺑـﻪ ﺗﺸـﻜﻴﻚ ﻋﺮﻓﺎن و راه ﺑﺮونرﻓﺖ از ﺑﺤﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﻄﺐاﻟﺪﻳﻦ ﻧﻴﺮﻳﺰی / ﻣﻬﺪی ﻓﺪاﻳﻲ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ و ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﺧﺴﺮوﭘﻨﺎه ﺳﺎﺣﺖﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﺴﺘﻲ و ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ."