چکیده:
بهارستان جامی یکی از مهم ترین آثار تربیتی قرن نهم است که به تقلید از گلستان سعدی با نثری آمیخته به نظم نگاشته شده است. موضوع این مقاله به «تحلیل درون مایه های تربیتی در بهارستان» اختصاص دارد که به روش کتابخانه ای و به شیوه توصیفی و تحلیل متن انجام شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که مباحث تربیتی در بهارستان ظاهرا براساس دیدگاه امام محمد غزالی مطرح شده و در سه محور تربیت در خانواده، مدرسه و اجتماع با اندیشه های وی مطابقت دارد و درون مایه های تربیتی آن بیشتر بر پایه عدالت، توجه به زیردستان، علم آموزی، رازداری و حسن معاشرت استوار است. جامی در بیان مبحث تربیتی، همانند امام محمد غزالی هدف نهایی و غایی تربیت را تزکیه نفس و دوری از فساد برای نیل به کمالات عالی انسانی و سرانجام تقرب به خدای یکتا می داند.
خلاصه ماشینی:
"در این مقاله سعی شده درون مایه های تربیتی بهارستان براساس نظریات غزالی که محور تربیت را سیر روح و باطن انسان به سوی حق و وصول به قرب الهی می داند و برای آن جنبه سلب و ایجابی قایل است و آن را دارای ماهیتی تدریجی و پیوسته در طول عمر می داند، مورد بررسی قرار گیرد.
جامی در حکایتی، به بیان موضوع می پردازد که انسان کریم چون به بخشندگی عادت کرده است هیچ گاه منتی بر کسی نمی گذارد: گرچه روزی از کف خواجه است، روزی ده خداست بر سر روزی خوران خوش نیست ار منت نهی نیست او جز کاسه و کفلیز دیک رزق را به که باشد کاسه و کفلیز از منت تهی (همان، ص 53).
جامی نیز مانند دیگر شاعران و نویسندگان به موضوعات تربیتی توجه خاص داشته و شمشیر برنده شعر و نثر خود را با پشتوانه دریافت دینی و فرهنگی به دست می گیرد و همگان را به برپایی عدل، علم اندوزی، مهمان نوازی، توجه به زیردستان و اعتدال در معاشرت فرامی خواند و برای تفهیم بهتر این مطالب آنها را در قالب حکایات، حکمت ها و مطایبات شیرین به روش پند و اندرز، کیفر و پاداش و داستان و امثال با ظرافت و استادی خاص بیان نمی نماید به نحوی که هر خواننده ای را تحت تأثیر قرار می دهد.
لازم به یادآوری است که جامی در بیان مباحث تربیتی هیچ گونه تقسیم بندی خاصی قایل نشده، ولی به نظر می رسد این مباحث با نظرات غزالی ارتباط نزدیکی دارد و مانند غزالی هدف نهایی و غایی تربیت را تزکیه نفس و دوری از فساد برای نیل به کمالات عالی انسانی و سرانجام تقرب به خدای یکتا می داند."