چکیده:
قاعدهی فلسفی «الواحد»، تطبیق آن بر خداوند به عنوان یکی از مصادیق قاعده، نیز بحث از اولین مخلوق صادر از خداوند، از مباحثی است که جایگاه خاصی در فلسفهی اسلامی دارد و فیلسوفان فراوانی به صورت گسترده و عمیق بدان پرداختهاند. یک پرسش مهم در اینجا آن است که آیا این قاعده و مباحث پیرامون آن و به طور خاص، نحوهی صدور جهان از خداوند، ریشههای قرآنی و روایی نیز دارد یا نه؟ آنچه در این نوشتار آمده، بررسی و ارزیابی دیدگاه برخی از حکما و عارفان اسلامی و به طور خاص حکیم معاصر، میرزا مهدی مدرس آشتیانی (ره)، مبنی بر دلالت شماری از آیات بر این موضوع و نیز دیدگاه نگارنده در این باره است.
خلاصه ماشینی:
"اکنون به بررسی سه ادعای پیش گفته پرداخته میشود: ادعای اول) در خصوص مدعای اول یعنی دلالت آیه بر صدور تنها یک فعل از جانب خدای متعال، تنها در صورتی صحیح است که احراز کنیم خداوند متعال در این آیه در مقام بیان چگونگی و تعداد مخلوق یا مخلوقات خویش بوده است، ولی سیاق آیهی شریفه با این موضوع مطلقا سازگاری ندارد؛ زیرا آیات قبلی و بعدی دربارهی قیامت و رسیدگی به اعمال و عذاب مجرمان و نیز مؤمنان و مانند آن است و خداوند در این آیه صرفا در مقام بیان قدرت مطلق خویش بر هر کاری از جمله برپایی قیامت بدون نیاز به مقدمات و زمان و ابزار است (طبرسی،1360، ج 24: 51) و خلاصه اینکه همانگونه که عموم مفسران گفتهاند، معنای آیه این است که خداوند برخلاف موجودات مادی که از قدرت محدودی برخوردارند، هر کاری را که بخواهد به سهولت و سرعتی همچون چشم بر هم زدنی انجام میدهد (ابن عاشور، 1400 ق.
3. با قطع نظر از دو اشکال قبلی، اگر واژهی «احد» صرفا دلالت بر معنایی داشت که در استدلال مطرح شده است، در این صورت استدلال قابل قبول مینمود، ولی معانی دیگری نیز برای این واژه وجود دارد ـ که ضمن اینکه احتمال دلالت آنها کمتر از احتمال معنای اول نیست و دست کم به اندازهی این معنی با ظاهر لفظ و لغت نیز همخوانی دارد ـ دلالتی بر مدعای مربوطه یعنی صدور امر واحد (فیض مقدس) ندارد و تا زمانی که قرائن و شواهد لازم برای تعین این معنی و نفی آن معانی فراهم نگردد، دلالت آیه بر معنای مورد نظر به جایی نمیرسد و بر این اساس دیگر نمیتوان بر روی معنای اول به عنوان امری متعین تأکید کرد و طبعا استدلال مربوطه فرو میریزد."