چکیده:
در این مقاله نگارنده تلاش میکند تا به بررسی مبانی فکری گروههای سیاسی
اسلامگرا در فاصلة زمانی سالهای 1320 تا 1357 بپردازد؛ زیرا تبیین مواضع فکری و
اختلافات نظری این گروهها، زمینه را برای درک بسیاری از چالشهای اندیشهای بعد از
انقلاب فراهم میآورد.
هرچند بسیاری از گروههای یاد شده در کلیت اهدافی همچون مبارزه با استبداد، استعمار،
ایجاد حکومت اسلامی، تلاش برای استقرار قوانین اسلامی و ... مشترک بودند؛ اما در
نگاه عمیقتری میتوان اختلافات فکری مهمی را نیز در دیدگاهها و مبانی اندیشهای
آنها مشاهده کرد که با پیروزی انقلاب و قرار گرفتن در محیطی جدید، این اختلافات
زمینه بروز پیدا کرد و علت ظهور دیدگاههای مختلف در مقاطع تاریخی بعد از انقلاب
گردید.
این مقاله در دو قسمت تهیه شده که در قسمت اول مواضع فکری گروه اسلامگرا شامل
فداییان اسلام، حزب ملل اسلامی، هیأت مؤتلفه و روحانیت مبارز مورد بحث قرار گرفته
و در این قسمت مواضع فکری نهضت آزادی و گروههای سوسیالیست اسلامگرا بویژه سازمان
مجاهدین خلق مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.
خلاصه ماشینی:
"به گفتة یکی از محققان، یکی از زمینههای مهم تأسیس نهضت آزادی وجود اختلاف فرهنگی بین دو جریان درون نهضت مقاومت ملی بود که شامل جناح غیرمذهبی که خود به دو گروه ناسیونال ـ سوسیالیسم (همچون خلیل ملکی، محمد علی خنجی، مهندس مجازی) و لیبرال ناسیونالیسم (به رهبری سنجابی) تقسیم میشدند و جناح مذهبی (همچون آیتالله طالقانی، آیتالله زنجانی، مهندس بازرگان، یدالله سحابی) میشد [فارسی 1380: 7].
این گروه در سال 1341 ضمن انتقاد از رفراندم انقلاب سفید و بعدها حمایت از امام خمینی، محکوم کردن سرکوب قیام 15 خرداد و اتخاذ موضع تند علیه رژیم، عملا صف خود را از نیروهای لیبرال غیرمذهبی جدا کردند که همین امر منجر به دستگیری رهبران آن و رکود نهضت گردید.
زمان صدور فتوا همزمان با بیانیهای است که در اواخر اسفند سال 1354 [رضوی بیتا: 124] توسط آیات عظام طالقانی، ربانی شیرازی، مهدوی کنی، انواری، لاهوتی و هاشمی رفسنجانی صادر گردید و طی آن، خواستار حفظ مرزبندی بین مسلمانان و مارکسیستها در داخل و خارج زندان شدند [هفت هزار روز تاریخ ایران و انقلاب اسلامی ج 2: 660].
این گروهها که تحولات ایدئولوژیک مجاهدین را نمیپذیرفتند بر مواضع اسلامی باقی ماندند و هفت گروه از آنها شامل گروههایی است به نامهای: واحد، توحیدی بدر، توحیدی صفا، الفلاح، فلق، منصورون و موحدین، بعد از انقلاب، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی را تشکیل دادند [سازمان مجاهدین خلق ایران 1359 ج 1: مقدمه] و از مواضع امام خمینی و روحانیت انقلابی حمایت کردند و در تحولات سالهای اولیة انقلاب مؤثر بودند."