چکیده:
فرونشست زمین یکی ازمخاطرات ژئومورفیک محسوب می شود، که دارای حرکتی کند و بطئی بوده و در بلند مدت آثار مخرب خود را نشان می دهد. وقوع این مخاطره می تواندعاملی درایجاد و تشدید آسیب پذیری کانون فعالیت های انسانی واقع دربستر هایی با زیرساخت مخاطره آمیزطبیعی باشد. درچنین شرایطی شناخت کافی ازدرجه ومیزان آسیب پذیری وتحلیل وتبیین ویژگی هاوشرایط گروه های انسانی،تاسیسات ومکان های درمعرض خطر می تواند مجال برنامه ریزی وآمایش محیطی فضارادرجهت تعدیل خطر پذیری وبه تبع آن دوری ازبحران رافراهم آورد. بدین منظور برای سنجش خطر پذیری سکونتگاه های شهری منطقه 18 شهر تهران ناشی از پدیده فرونشست زمین از داده های ماهواره ای راداری و به کمک تکنیک تداخل سنجی رادار دهانه ترکیبی (InSAR)میزان فرونشست زمین در طی دوره یک ساله مورد بررسی قرار گرفت. روش مورداستفاده برای انجام این تحقیق پیمایشی- توصیفی- تحلیلی است بدین منظور منابع داده ای مختلف مورد نیاز به همراه دادهای میدانی وپیمایشی تهیه وپس از رقومی سازی،پردازش اولیه،درجهت ایجادپایگاه داده های مکانی درمحیطGISبر روی آن صورت گرفت. درمرحله بعدبه کمک تکنیک تداخل سنجی راداری اقدام به استخراج نرخ ودامنه فرونشست شده است. نتایج حاصل از پردازش تصاویر راداری سنجنده PALSAR ماهواره ALOS در سال 2009-2010 نشان می دهد که پدیده نشست در منطقه 18 و مناطق اطراف آن از الگوی پهنه ای برخوردار است.نقشه الگوی توزیع فضایی نواحی مسکون نشان دهنده استقرار بخش قابل توجهی از مساکن این منطقه در عرصه درگیر با پدیده نشست است. مساحت کلی منطقه در حدود380 هکتاربرآورد شده که 150 هکتار(40%) از این مساحت واقع در سه ناحیه (1-2 و3) در حال فرونشینی به نرخ 1-25 سانتیمتر است. فروریزش ناگهانی زمین و تخریب و ریزش سازه های آسیب پذیر از سوانح محتمل ناشی از عوارض فرونشست است که در منطقه مورد مطالعه به سبب تراکم زیاد جمعیت می تواند با ایجاد تلفات انسانی زیاد، فاجعه آفرین باشد. فاجعه بارترین وضعیت محتمل برای این منطقه هم زمانی سانحه نشست با زمین لرزه است. زمین لرزه می تواند به عنوان عامل ماشه ای برای رویداد سانحه فروریزش در این اراضی به شمار آید. چنین فاجعه ای در منطقه به خاطر دارا بودن پتانسیل لرزه خیزی منطقه به دلیل همجوار بودن با گسل فعال ری دور از انتظار نیست.
Land subsidence is considered as one of the geomorphic hazards which has a smooth and inward movement and in long term manifests its destructive effects. Occurrence of such a hazard can be an agent for formation and intensification of the vulnerability of human activity centres which are located on natural hazardous beds. In such situations، having a sufficient knowledge of the degree and level of vulnerability can provide sufficient time for planning and preparing a situation to alleviate risks and consequently easing crisis. For the measurement of the level of the risk of land subsidence in No.18 urban residence area of Tehran، degree of land subsidence was analysed using satellite data and InSAR technics. The method being used to conduct this research is thorough-descriptive-analytical. For this to be achieved، different required data sources as well as thorough data was provided and after being digitised and processed was placed on the GIS environment to establish a local data base. In the next phase rate and slope of land subsidence was extracted using InSAR technic.Results from the process of radar images of PALSAR evaluator of ALOS satellite in 2009-2010 shows that land subsidence in No.18 area and its neighbouring area follows a surface paradigm. Residential area’s map shows that a considerable section of this area’s houses are involved with land subsidence. Space of the whole area is estimated to be 380 hectare that 150 hectare (40%) of this space in three sections (1، 2، 3) is going through land subsidence with the rate of 1-25 cm. unexpected land subsidence and destruction and desolation of vulnerable structures in the studied area in which population density is high can be accompanied by death tolls and leads to a catastrophe. The most tragic situation for this area is that land subsidence happens with earthquake. Earthquake can be a trigger for land subsidence to happen in these areas. Predicting such a catastrophe in this area is not irrational because this area has the potential of quake being close to the active fault zone of Rey.
خلاصه ماشینی:
"شکل شماره5: تصویری از ساختمان واقع در منطقه که درز و شکافهای ناشی از پدیده فرونشست ایجاد شده (عکس:نگارنده) رخداد فرونشست زمین در این منطقه از اهمیت شایانی برخوردار است، چرا که این منطقه علاوه بر جمعیت انسانی ساکن و مناطق مسکونی، دارای مراکز صنعتی، نظامی و تاسیسات زیر بنایی بوده که هر کدام از این تاسیسات دارای ارزش و اهمیت ویژهای هستند به عنوان نمونه، بزرگراه آزادگان و بزرگراه سعیدی و خط راه آهن تهران – جنوب که از محورهای مهم و حیاتی راه آهن کشور محسوب میشود در جنوب و جنوب شرقی منطقه، درست در همان پهنههای پر خطر فرونشینی قرار دارند.
زیرا این منطقه از نظر منابع زیر زمینی(آب) هر ساله دارای افتی بیش از 25 سانتیمتر است که همین امر خود باعث ایجاد و یا تشدید یک مخاطره بالقوه به نام فرونشست بوده و از طرف دیگر با خالی شدن فضای بین ذرات خاک و سنگ موجود در بستر این تاسیسات در مقابل ارتعاشاعات ناشی از وقوع زلزله مقاومت چندانی از خود نشان نخواهد داد و با توجه به این نکته وقوع یک زلزله بی خطر یا کم خطر در این منطقه میتواند به عنوان عاملی ماشهای برای ایجاد مخاطره فرونشست شده و منجر به حوادث ناگواری شود به نحوی که تاسیسات و جمعیت موجود در آن را با فاجعهای غیر قابل جبران روبرو خواهد کرد(شکل9)."