چکیده:
نظامیگنجوی از شاعران مشهور ادبیات فارسی است که از دیرزمان. شعر او را محتاج شرح و تفسیر دانستهاند. یکی از دلایل پیچیدگی شعر نظامی، به کارگیری دقیق اصطلاحات نجومی و استفاده از ظرفیتهای فراوان تصویرآفرینی بروج و اجرام آسمانی است. در این نوشتار، بیت:خوشه کزو سنبل تر ساخته سنبله را بر اسد انداخته که در مقدمة مخرنالاسرار و در باب معراج پیامبر (ص) آمده، تشریح شده است. شارحان مخزنالاسرار، به دلیل ساده انگاشتن این بیت یا عدم دقت در تصویرآفرینی نظامی، ظرافت بیت را دریافت نکرده و بعضا معنایی ارائه کردهاند که با نازکاندیشی و اطلاعات دقیق نظامی از بروج فلکی، همخوانی ندارد.
Nezami Ganjavi is one of the famous figures of Persian poetry whose poetry has been considered to need commentary and interpretation for a long time. One of the reasons of complexity in his poems is the precise usage of astronomical terms and imagery capacities of zodiac and heavenly bodies. This article discusses one of the verses in the preface of Makhzan al-Asrar and the Prophet’s Ascension. In our view، commentators of Makhzan al-Asrar have not understood the delicacy of this verse due to considering it as a simple verse or lack of attention to Nezami’s imagery، and have sometimes proposed a meaning which is incongruent with his exact information about the zodiac. Considering the shape of Virgo and Leo and their location beside each other in the heaven، he has elaborated a prevailing theme in Persian poetry which has been pointed out repeatedly in old and new astrological books، his other verses and poems of great poets like Khaqani. After discussing the view of Makhzan al-Asrar’s commentators about this verse and explaining astronomical terms involved in its imagery، the suggested meaning for this verse is proposed.
خلاصه ماشینی:
اگر چه در این ابیات، ظرافت و هنر شاعرانه در اوج است و هر بیت، نیاز به شرح و تفصیل جداگانهای دارد اما شاید مشکلترین آنها بیت زیر باشد: خوشه کزو سنبل تر ساخته سنبله را بر اسد انداخته پیشینة تحقیق قبل از توضیح و تشریح بیت مورد نظر، ابتدا نظر بعضی از منتقدان و شارحان مخزنالاسرار نقل میشود: وحید دستگردی پس از توضیح «اسد» و «سنبله» در معنی بیت مینویسد: «خوشه چون از پیغمبر سنبل تر وجود یافته بود، زهره و توانایی داشت که سنبله را بر اسد بیندازد زیرا برج خوشه بعد از سنبله است.
ناصر نیکوبخت پس از توضیح معمول و مرسوم در مورد «اسد» و «سنبله»، حاصل بیت را چنین نوشته است: «برج عذرا یا خوشه که به واسطة حضور پیامبر (ص) از عطر و بوی فراوان بهرهمند شد، از فرط شوق و کثرت این نعمت، سنبل خود را به برج اسد داد» (نیکوبخت، 1386: 115) اما معلوم نیست که گل سنبل چه فایدهای برای برج اسد دارد و چه امتیازی از جانب پیامبر (ص) نصیب برج سنبله یا اسد شده است؟ پورنامداریان و موسوی مینویسند: «باید خوشه را همان عذرا یا سنبله معنی کرد و سنبله را در مصرع دوم، ضمن هم معنایی آن با خوشه (یعنی همان برج سنبله) خوشهای به حساب آورد که عذرا به دست راست گرفته است» (پورنامداریان و موسوی، 1389: 130).
در این شرح، مطابق سنن ادبی، سنبل تر به معنی زلف خوشبو و معطر دانسته شده است و در ادامه آمده است: «برج سنبله (که مانند زنی است) که از وجود نورانی و معطر پیامبر (ص) برای خود زلف معطر و خوشبو ساخته است، خوشة گندمی را که به دست راست دارد، برای شیر (برج اسد) انداخته است.