چکیده:
مخروطافکنهها پدیده غالب در نواحی خشک و نیمه خشک بوده و همانند سایر لندفرمها دارای تغییر و تحولاتی هستند. مخروط افکنه گرمسار یکی از بزرگترین مخروط افکنههای ایران بوده حاصل زهکشی حبله رود است. این مخروط افکنه در دامنه جنوبی رشته کوه البرز قرار دارد. عوامل مختلفی در پیدایش و گسترش این مخروط افکنه تاثیر داشته و دارند. این عوامل را میتوان به دو دسته عوامل موثر محوری و پایه تقسیم کرد. مورفولوژی (وسعت حوضه، شیب حوضه و وضعیت نو زمینساخت) و رسوب عوامل موثر محوری، اقلیم، هیدرولوژی و انسان نیز عوامل موثر در شکلگیری مخروط افکنه گرمسار محسوب میشوند. در این پژوهش سعی شد با استفاده از دادههای هیدرولوژیکی، اقلیمی و لرزهای، شاخصهای ژئومورفولوژیکی، روش تحلیلی عوامل مذکور مورد تحلیل قرار گیرند. نتایج نشان داد که وسعت حوضه آبریز حبله رود و فعال بودن وضعیت نوزمینساختی نقش بسیار مهمی را در شکلگیری مخروط افکنه گرمسار ایفا کرده و میکنند. سستی و کم مقاومت بودن سنگهای حوضه نیز موجب میشود تا فرآیند هوازدگی با سرعت بیشتری صورت گیرد و باعث افزایش رسوب میشود. اقلیم خشک منطقه نیز با عناصر دما، بارش و تاثیرگذاری بر انواع هوازدگی، ایجاد سیلاب و غیره نقش خود را ایفا مینماید. شبکههای زهکشی منطقه که عمدتا تامین کننده جریانات عادی، برف آبی و سیلابی هستند، با حمل و نهشتهگذاری رسوبات در شکلگیری اولیه و تغییر شکلهای بعدی مخروط افکنه گرمسار موثر است. در سالهای اخیر نیز انسان از یک طرف با اقدامات خود همانند چرای بیش از حد، قطع درختان و تبدیل آنها به زمین کشاورزی و غیره باعث افزایش رسوب شده و از طرف دیگر با ایجاد سد و غیره بر روی حبله رود سبب کاهش مقدار رسوبگذاری در مخروط افکنه گرمسار شده است
خلاصه ماشینی:
"/ شکل 2- نقشه شیب حوضه آبریز حبله رود (به درصد) بر اساس مدل رقومی ارتفاع بر این اساس در حوضه آبریز حبله رود شیب (با افزودن بر سرعت رواناب، انتقال سریعتر مواد فرسایشی به پائین دست) یکی از عوامل مهم بر ایجاد و حمل مواد آبرفتی و رسوبی و در نتیجه شکلگیری و گسترش مخروط افکنه گرمسار است.
- Giles - Harvey - Oguchi - Roed / شکل3- نقشه موقعیت گسلهای مجاور مخروط افکنه گرمسار برای به دست آوردن وضعیت فعالیتهای نوزمینساختی میتوان از شاخصهای ژئومورفولوژیکی (منحنی هیپسومتری، عدم تقارن منحنی هیپسومتری، عدم تقارن حوضه زهکشی، گرادیان طولی رود، سینوزیته جبهه کوهستان، نسبت عرض بستر به ارتفاع دره، تقارن توپوگرافی معکوس حوضه، میزان پیچ و خم رود، شکل حوضه و غیره) استفاده کرد.
در حوضه حبله رود نیز نوزمینساخت باعث بالا آمدگی کوهستان و افزایش شیب گردیده، موجب افزایش و عمیقتر شدن بستر حبله رود در داخل کوهستان شده که این مسئله سبب افزایش قدرت تخریب و حمل مواد توسط حبله رود و در نتیجه انباشت مواد در قسمت راس مخروط افکنه گرمسار گردیده است.
بر این اساس میتوان گفت که نوع سنگهای حوضه نیز یکی از عوامل موثر در ایجاد رسوب و در نتیجه موثر در شکلگیری و گسترش مخروط افکنه گرمسار است.
D, 2002, Factors in the development and evolutions of Quaternary alluvial fans of northern range Mishodagh (Azarbaijan - Iran) and assessment its potential environmental, PhD Thesis, Faculty of Humanities and Social Sciences University of Tabriz, 510 p.
M, 2006, Factors affecting the formation and development of alluvial fans on the southern slopes Aladagh River in northeast Iran, Journal of Geographical Research, Vol 79, pp 64-80."