چکیده:
در کشور ما ایران نیز اکثر شهرها بر روی اشکال تراکمی ناشی از فعالیت آب مانند مخروطه افکنهها دشتها و دلتاها واقع شدهاند و تا کنون مطالعات زیادی در مورد عوامل ژئومورفولوژی تهدید کننده و پتانسیل توسعه آنها انجام گرفته است، اما در مورد روستاها و شهرهای واقع بر روی عوارض ژئومورفولوژی یخچالی کمتر مطالعهای صورت گرفته است. کانونهای مدنی شهری گرم و سرد در ایران علیرغم وجوه تشابه، از نظر هویت فرهنگی و هنری تفاوتهای بنیادی با یکدیگر داشته و از پایداری برابری برخودار نیستند. کانونهای مدنی روستایی در ایران بویژه ایران مرکزی از خط تعادل آب و یخ در درجه اول و در مراتب بعدی از سطوح محدب رسوبی و خطوارههای گسلی در دوره کوارترنر تبعیت میکنند. بررسی نقشههای توپوگرافی شهرستان سنندج نشان میدهد این منطقه نیز جزو کانونهای سرد مدنی است که توسعه شهرنشینی چندانی نداشته است، البته تغییرات اقلیمی هم بیتاثیر نبوده است. در این پژوهش ابتدا با استفاده از رابطه همبستگی بین ایستگاههای داخل وخارج از منطقه و تحلیل کردن آنها در محیط نرمافزار GIS نقشههای همدمای گذشته و حال شهرستان شهرستان سنندج ترسیم و سپس به روش رایت خط برف دایمی محاسبه گردید. در مرحله بعد در نرم افزار Surferهمبستگی بین ارتفاع وافت آدیاباتیک محاسبه شده است. در نهایت، رابطه بین خط برف دائمی و پراکندگی روستاها بر روی نقشه توپوگرافی بررسی شده است. نتایج این پژوهش نشان داده که زبانههای یخچالی در سنندج تا ارتفاع 2000 هم پایین آمدهاند. این جابجاییها در طول مسیر یخچالها دارای آثار متعددی است که خود بیانگر حدوث دورههای برودتی متعدد در دوران چهارم بوده است. فرم خطوط منحنیهای میزان به صورت سینوسهای بلند در نقشههای توپوگرافی منطقه، نشان دهنده عملکرد یخچالها درمنطقه است. این سطوح بیشتر به واسطه حرکت ورقههای یخی همراه با زبانههای یخچالی کوهستانی ایجاد شدهاند. تعیین خط برف دائمی در دوره یخچالی که به روش رایت، نشان میدهد که دمای متوسط سالانه صفر درجه سانتیگراد در ارتفاع2000 متری منطقه قرار میگرفته است. وجود 99 سیرک بزرگ و کوچک نیز موید آن است که در دوران سرد یخچالی سیرکها به عنوان یکی ازمنابع تغذیه کننده بسیار غنی برای تشکیل یک پوشش یخی در منطقه به شمار میرفتهاند. نحوه توزیع فضایی روستاهای شهرستان سنندج دقیقا از حرکت و شکلزایی زبانههای یخچالی پیروی میکند و وجود تپههای باستانی عملکرد یخچالها را تایید میکند.
خلاصه ماشینی:
"شهرستان سنندج از جمله شهرهایی است که گسترش شهرنشینی آن را نه تنها میتوان مرهون وجود روخانه قشلاق دانست، بلکه جریانهای یخچالی هم میتواند در این زمینه تاثیر گذار باشد، لذا به واسطه شرایط خاص توپوگرافی و ویژگیهای محیطی سنندج قصد داریم تا علل و عوامل تاثیر گذار بر ایجاد مدنیت در این شهر را مورد ارزیابی قرار دهیم.
فرضیهها 1- آیا عواملی چون توپوگرافی و تغییرات اقلیمی منطقه تاثیرات مثبتی در گسترش شهرنشینی شهرستان سنندج داشته است؟ 2- توزیع وپراکندگی روستاها تا حدودی تابع خط برف دائمی وعملکرد جریانانهای یخچالی بوده است؟ 3- با توجه به بررسی اقلیمی و شواهد باقیمانده از دوران کواترنر سنندج را یک چاله برودتی در نظر گرفت و مدنیت شهرستان سنندج را میتوان جزو مدنیتهای شهری سرد به حساب آورد؟ روش کار 1- ابتدا از روی نقشههای توپوگرافی 50000/1 وعکسهای هوایی محدوده مورد مطالعه مشخص شد و پس از اعمال مقیاس در توپوگرافی منطقه، نقاط روستایی حوضه منطقه مورد مطالعه مکان یابی گردید.
شکل شماره 3: پراکندگی روستاهای سنندج با توجه به خط برف دائمی بر روی نقشه همدمای گذشته در دوره گرم وضعیت کانونهای مدنی در داخل فلات ایران دچار رکود میشده است، با افزایش دما و تبخیر و کمبود آب فعالیت این کانونها محدود شده و غالب چالهها و یا دریاچهها خشک شده و قلمرو فرایندآبهای روان جای خودرابه فعالیت باد میداده است، لذا دورههای حاکمیت گرم در ایران را باید دروه افول و محدودیت کانونهای مدنی تلقی کرد."