چکیده:
این مقاله با رویکردی تحلیلی به بررسی وجدانیات از منظر ارزش معرفتشناختی آن میپردازد. دربارۀ معرفتشناسی، در میان فیلسوفان اسلامی معاصر، اتفاق نظر بر مبناگروی در توجیه وجود دارد. ایشان یکی از گزارههای پایه در مبناگروی را وجدانیات میدانند و همگی بر خطاناپذیری آن اجماع دارند. در این نوشتار کوشش شده است که نشان داده شود امکان خطا در وجدانیات نظیر سایر گزارههای حصولی، وجود دارد. پس از تعریف وجدانیات، به تبیین و نقد دیدگاه مشهور میپردازیم، سپس به تبیین دیدگاه خویش با بیان استدلال بر آن خواهیم پرداخت.
خلاصه ماشینی:
"حال این بیان موجز برای اثبات مدعای مطرحشده در این مقاله بود که در ادامه به تبیین و شفافسازی مقدمات و توجیه آنها میپردازیم: در تبیین مقدمۀ اول- همانگونه که در بالا اشاره شد- باید گوییم که در این گزارهها درست است که ما یافتی در درون وجودمان داریم، اما همین که روی آن، مفهوم خاصی را میگذاریم و این صورت ذهنی برآمده از یافت درونی و علم حضوری را منطبق با آن میکنیم، همین، سبب بروز خطا میشود که این حیث، غیر از حیث علم حضوری ما به قضیه است؛ ما یافت درونی داشتیم که خطاناپذیر است و صورتی هم که از آن میگیریم، نیز به دلیل ارجاع به علم حضوری، دچار خطاپذیری نیست، اما اینکه آن حالت، مصداق معنای خاصی- مثلا در مثال ما گرسنگی- است، دلیلی بر عدم خطا بر آن نداریم؛ به عبارتی دیگر، اتخاذ این مفهوم و انطباق آن، کار ذهن است که ربطی به حیثیت حضوریبودن مفاهیم و گزارهها ندارد و هرجا این امر پیدا شد، امکان خطا نیز در آنجا سر بر میآورد.
ایشان در تبیین آن بیان کردهاند که بدین دلیل که گزارههای وجدانی به صورت مستقیم برگرفته از علم حضوریاند و حاکی و محکی قضیه، هردو، نزد ایشان حاضر است و اتصاف موضوع به محمول نیز با علم حضوری درک میشود و از اینرو مطابقت قضیه با واقع به علم حضوری درک میشود، پس خطاناپذیر است؛ اما ما نشان دادیم که در وجدانیات همیشه محمول، حاکی از حداقل دو امر است: یکی، اصل وجود حالتی در شخص مدرک و دیگری اینکه این حالت خاص مصداق مفهومی خاص است و خطا از این جهت میتواند رخ دهد که مفهومی که ذهن برای آن حالت اتخاذ و بر آن منطبق میکند، شاید بر واقعیت درونی مطابقت نداشته باشد که اینگونه خطا، یکی از گونههای خطا در علوم حصولی است و ما تبیین و روشن کردیم که ارجاع وجدانیات به علم حضوری راه حلی برای معضل این مسئله از این جهت نمیتواند باشد."