چکیده:
در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﮐﻠﻤﺎت ﻣﺮﮐﺐ اﺳﻢ- اﺳﻢ در ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻣﺪﺧﻞﻫﺎی واژﮔﺎﻧﯽ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﯿﻦ (1371)ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و 11 ﻧﻘﺶ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﭘﺎﯾﻪاﯾﺪر ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دﺳﺘﻪ از ﮐﻠﻤﺎت ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮد. روﯾﮑﺮد ﻧﻈﺮی اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، ﻣﻌﻨﯽﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ (ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ دﺳﺘﻮر ﻣﻮازی) اﺳﺖ. ﺑﺮای ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ اﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻻزم اﺳﺖ اﺑﺘﺪا راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻣﯿﺎن دو اﺳﻤﻤﺸﺨﺺ و ﺳﭙﺲ ﻫﺴﺘﻪ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﻮد. ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از دو اﺳﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﺑﺮای اﺳﻢ دﯾﮕﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮ دو اﺳﻤﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﻣﻮﺿﻮع ﯾﮏ ﻧﻘﺶ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﺶ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﯾﺎ از ﻣﺪﺧﻞ واژﮔﺎﻧﯽ ﯾﮑﯽ از دو اﺳﻢ در ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﮐﻞ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮐﭙﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﯾﺎ از ﯾﮑﯽ از ﻧﻘﺶﻫﺎی ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﭘﺎﯾﻪای اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮔﺮدد. در ﺷﺮاﯾﻂ ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮ اﻣﮑﺎن ﺗﺮﮐﯿﺐ ﭼﻨﺪ ﻧﻘﺶ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﭘﺎﯾﻪای ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد. در اﯾﻦ ﺣﺎل ﻧﻈﺎﻣﯽ زاﯾﺸﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ رواﺑﻂ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﻧﺎﻣﺤﺪودی ﻣﯿﺎن دو اﺳﻢ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ-ﮐﻨﺪ.
خلاصه ماشینی:
"بنابر آنچه که گفته شد میتوان مدل دستور موازی را این گونه ترسیم کرد: / شکل ٢) انگاره دستور موازی (جکندوف ، ١٩٩٧: ٣٩) اکنون شایسته است تا در چارچوب نظریه ای که شرح داده شد به بررسی روابط معنایی میان سازه های ترکیبات اسم - اسم در فرهنگ معین (١٣٧١) بپردازیم .
٦- به تبعیت از ولچی (٢٠٠٥: ٧) کلماتی چون سربازمعلم ، کافه رستوران را از آنجا که معنای کل ترکیب خاص تر از معنای کل ترکیب است و بین دو سازه نیز رابطه معنایی و واژگانی لزوما نزدیکی وجود ندارد از کلمات مرکب هم پایه کنار میگذاریم (هر چند که این کلمات در پیکره زبانی مورد بررسی ما نیز (١١) مادر زن ، کتابخانه ، آهن پاره ، آب بها و غیره .
همانطور که میبینیم در کلمات فوق معنی مکانی در خود اسم دوم وجود دارد بنابراین ما میتوانیم طبق پیشنهاد جکندوف (٢٠١٠: ٤٤٣) اسم دوم (مثلا خانه ) را وارد فرایند ترکیب دومین نماییم و معنای اسم دوم را در معنای کل ترکیب کپی کنیم و یا آن را در جایگاه نقش معنایی درج نماییم : (٢١) [م α٢؛ [ خانه [ کارکرد خاص [بودن (م ١ در α) ] «خانه ای که کارکرد خاص آن بودن م ١ در آن است » بنابراین در این مثال ها اسم دوم دارای کارکردی خاص است و اسم اول موضوع این کارکرد خاص محسوب می - شود.
همچنین در تحلیل ساخت مفهومی اشاره شد که رابطه معنایی میان اسم اول و دوم وابسته است به برخی از ویژگیهایی که مستقیما از مقوله اسم بدست میآیند؛ ویژگیهایی چون وجهیت کنشی که نشان دهنده تعابیر و تفاسیر مختلف یک اسم است و «ترکیب دومین » که در آن یک یا چند نقش معناییعینا از مدخل واژگانی اسم ، در کل ترکیب کپی میشود."