چکیده:
در این مقاله از میان سه منظر مخاطبان، محتوای برنامه، و نظام تولید در بررسی تلویزیون به منظر سوم تأکید میشود و، با بررسی نظام تولید برنامههای دینی تلویزیون، تلاش میشود که سیاستها و رویکردهای برنامههای دینی، بهمنزلة بخشی از نظام تولید، تبیین شوند. بستر یا چهارچوب نظری این بررسی تئوریهای مرتبط با اقتصاد سیاسی رسانه است که مفاهیمی همچون مالکیت، اقتصاد سیاسی، و سیطره (hegemonie) را در نظام تولید و تعیین سیاستها و رویکردها مؤثر میداند. روش دستیابی به این مقصود مطالعة کیفی بوده است که در آن از سویی، اسناد سازمان صداوسیما بررسی شده و از سوی دیگر، با دستاندرکاران تولید برنامههای دینی در سطوح مختلف مصاحبة عمیقی صورت گرفته است تا از مجموع آن بتوان به چشماندازی در این زمینه دست یافت. از مجموع مباحث میتوان نتیجه گرفت که در برنامههای دینی تلویزیون ایران میتوان حداقل به چهار سیاست و رویکرد عمده اشاره کرد: مناسبتگرایی، تأکید بر احساسات دینی، نگاه کارکردی به دین، و حمایت از حکومت دینی. علت این رویکردها را میتوان تثبیت سیطرة مورد نظر دانست که نتیجة آنها شکلگیری فرایندهای عرفی در برنامههای دینی تلویزیون است
خلاصه ماشینی:
جایگاه و اقتصـاد سیاسـی سـازمان در سیاسـت هـا و رویکردهـا بـه دیـن و برنامه های دینی تأثیرگذار است و بنابراین نوع نظام مـدیریت (ایـن کـه سـازمان سـاختاری دولتی داشته باشد یا خصوصی ) در نوع سیاست ها و رویکردها تأثیر می گذارد.
در این تحقیق ، رویکرد اول یعنی نظام تولید به منزلة رویکرد اصلی مدنظر قرار گرفته و تلاش شده است از این منظر ضوابط برنامه های دینی در ساختار تلویزیون بررسی شود.
بر این اساس ، برای فهم شرایطی که در فعالیت های سازمانی و نقش ارتباط گر جمعی اثر می گذارند، باید به سیاست گذاری ها، مالکیت ، بنیان گذاران ، نحوة کنترل و نظارت ، مسائل فنی و تکنولوژی ، رقبا، متخصصـان حرفـه ای ، و نحـوة اعمـال مـدیریت پرداخت که در نهایت بافت تولید تلویزیونی را شکل می دهند (١٢ :ibid؛ مک کوایل ، ١٣٨٢: ٢٠٤-٢٠٥)؛ به بیان دیگر، سازمان ارتباطی تلویزیون ، به منزلة نهـادی اجتمـاعی ، در تعامـل دوسویه با سایر نهادها (اقتصاد، سیاست ، و فرهنگ ) قرار دارد.
این حضور و اثرگذاری بالقوه ، حکومـت هـا را وامـی دارد کـه سـازمان و تولیدات تلویزیون را از طریق وضع سیاست ها و قوانین و مقررات خاص تحت نظارت و کنترل خود داشته باشند؛ هر چند میزان و چگونگی این نظارت در کشـورها و نظـام هـای رسانه ای گوناگون بسیار متفاوت است (٢٠٠٢ ,Carpentier).