چکیده:
«عبدالله بن سبا» چهره ای مرموز و مبهم در متون تاریخی است که درباره او بسیار سخن گفته شده است. نگاشته های تاریخی اهل سنت، به ویژه در دوره اخیر، او را یهودی زاده ای بنیان گذار شورش علیه عثمان و پایه گذار تفکر شیعی معرفی کرده اند. در مقابل، پژوهش گران شیعی با بررسی اسناد و متون ارائه شده تاریخی، شخصیت او را ساخته دست مخالفان شیعه برشمرده و حتی برخی وجود او را انکار کرده اند. بررسی منابع تاریخی و حدیثی، نادرستی هردو نظر را اثبات و معلوم می کند که عبدالله بن سبا، فردی افراطی و غالی در دوره امیرالمومنین (ع) بوده که طرف داران اندکی نیز داشته، ولی دخالتی در حوادث سیاسی و اجتماعی دوره خویش نداشته و مورد اعتنا نبوده است.
خلاصه ماشینی:
با توجه به اینکه اعراب به دانش تبارشناسی و نیز به شناخت تبار بزرگان خود و ثبت آن، بسی اهمیت میدهند، چگونه است که هیچ نشانهای را از او _ که تا این اندازه آوازه دارد _ ، ثبت نکردهاند و هیچکس از دودمان او را نشناساندهاند؟ ب) ارزیابی اسناد گزارش ارزیابی اسناد گزارشهای مرتبط با عبداللهبنسبا در کتاب تاریخ الطبری نیز بسیار جالب و محتاج تأمل است.
علامه عسکری بر این باور است که عبداللهبنسبا وجود خارجی نداشته و چهرهای ساخته و پرداختۀ سیفبنعمر است، زیرا تمام گزارشهای مرتبط با دخالت عبداللهبنسبا در حوادث دورۀ عثمان و آغاز خلافت امیرالمؤمنین(، به تاریخ الطبری و سپس به سیفبنعمر منتهی میشود.
چگونه میتوان باور کرد که نام او _ که به گفتۀ سیفبنعمر، عامل پیروزی در فتح قادسیه بوده است _ در هیچ گزارش تاریخی دیگری وجود نداشته باشد؟<FootNote No="18" Text=" ر.
عسکری در مقدمۀ کتاب عبداللهبنسبا _ که چاپ اول آن در سال 1375 هجریقمری (1335 هجریشمسی) انجام گرفته است _ به تحقیقات خود اشاره کرده و گفته است: «هفت سال از انجام این تحقیق گذشته است، ولی امکان عرضۀ آن وجود نداشت، زیرا حرف جدیدی بود که مورد مخالفت و هجوم منتقدان قرار میگرفت.
این مجموعۀ قابل اعتنا اثبات میکند که فردی با نام عبداللهبنسبا وجود خارجی داشته و تفکری غالیانه را رهبری میکرده و طرفداران اندکی نیز داشته و به سبب پافشاری بر عقاید خود اعدام شده است، ولی تفکر او نابود نگشته است.