نکاتی در سرگذشت سعدی معرفی و نقد

"در این موقع که رفیق دوران جوانی سعدی پیری‌ مو سفید و خمیده قامت در طی سی چهل سال غیبت‌ سعدی شده بود،چگونه می‌توان قبول کرد که سعدی‌ خود مردی چهل ساله مانده باشد و تاریخ تولد او را به‌ 615 برد تا سزاوار شاگردی ابوالفرج ابن جوزی دوم‌ گردد که هنوز دههء پنجم زندگانی خود را کامل نکرده بود؟ تذکر این معنی را به جا می‌نگرد که هر چند گلستان و بوستان هر دو اثر طبع و فکر یک تن‌ و پروردهء خاطر یک رهنمون جهان دیده و بلند اندیشه‌اند ولی در میان آنها تفاوتی باید قائل شد و بوستان را پیش از گلستان در خور اعتبار و اعتناء شناخت و هر چه‌ در بوستان دیده می‌شود،به چشم حقیقت بین و دور از شائبهء آرایش سخن برای سرگرمی انجمن دانست. در این صورت نسبت نقاق و تظاهر و دورویی به شیخ در این ابراز حمیت مسلمانی،پسندیده‌ نیست،بلکه باید در تشخیص عواطف مذهبی،او را مسلمان کامل بلکه در این بیان مظهر همان انسان‌ کاملی شمرد که خود می‌گوید: تو کز محنت دیگران بی‌غمی‌ نشاید که نامت نهند آدمی (1)- توهم چنان دل شهری به غمزه‌ای ببری‌ چو بندگان بنی سعد خوان یغما را «طیبات» (2)- همه قبلهء من عالمان دین بودند مرا معلم عشق تو شاعری آموخت «طیبات» (3)- سختم آید که به هر دیده تو را می‌نگرند سعدیا غیرتت آمد نه عجب سعد غیور «طیبات» (4)- پیری اندر قبلهء ما بود که جهان دیده ترز عنقا بود صد و پنجه بزیست یا صد و شصت‌ بعد از آن پشت طاقتش بشکست دست ذوق از طعام باز کشید خفت و زنجوریش دراز کشید مقطعات‌ (5)-شبیه این داستان را پنجاه و پنج سال پیش از ضیاء الحکما فتوحی شاگرد و خویشاوند و خدمتگزار حجرهء میرزا ابوالحسن جلوه‌ حکیم معروف در تهران شنیدم که از قول او نقل می‌کرد،ناصر الدین‌ شاه به جلوه تکلیف ازدواج با دختری از بزرگان پایتخت را کرده بود و او در پاسخ شاه گفته بود که اگر حکیم پیری،جفت جوانی انتخاب‌ کند در میزان حکمت و بینش او قطعا نقصانی وجود دارد و دختر جوانی هم که به همسری حکیم پیری تن در دهد در عقل او مجال‌ تردید و اشکال می‌رود در این صورت ازدواج مرد حکیم با زن دیوانه‌ کار درست و پسندیده‌ای نیست."