چکیده:
روح الارواح فی شرح اسماء الملک الفتاح، اثر شهاب الدین احمد سمعانی، واعظ
صوفی مسلک و محدث فاضل اهل سنت، با همه خصوصیات ارزندهای که
بهعنوان یک متن عرفانی در ادب فارسی دارد، تا به حال چنانکه باید و شاید
مورد توجه و مداقه علمی قرار نگرفته است. بررسی روح الارواح نه فقط برای
تأملات سیر و تکامل نوشتههای منثور عرفانی فارسی و در زمینه شعرشناسی،
بخصوص در ملاحظات زبانی و معانی شعر حافظ نیز اهمیت بسیار دارد.
از خصوصیات بارز این متن آن است که در آن موضوعات عرفانی بهطور
نظری در قالب «تعریفات» خشک و بیروح بیان نگردیده است. مفاهیم
صوفیانه برای احمد سمعانی مقولهای نبوده که بتوان آن را بهطور تشریحی و
توضیحی بیان کرد. شاید از این دیدگاه بتوانیم روح الارواح را به عنوان یک اثر
منعکس کننده منظومه فکری و زیباشناختی «تصوف خراسان» مورد بررسی
قرار دهیم.
در این گفتار، نخست به چگونگی تکامل ادبیات عرفانی منثور فارسی در
سده ششم ـ هفتم هجری نگاهی کلی و مختصر شده و بعد به طرح امکانات
پژوهش در روح الارواح از جنبههای مختلف پرداخته شده است تا چهره
مشخصتری از پدیدههای ادب صوفیه در این اثر به دست داده شود.
خلاصه ماشینی:
"چکیده روح الارواح فی شرح اسماء الملک الفتاح، اثر شهاب الدین احمد سمعانی، واعظ صوفی مسلک و محدث فاضل اهل سنت، با همه خصوصیات ارزندهای که بهعنوان یک متن عرفانی در ادب فارسی دارد، تا به حال چنانکه باید و شاید مورد توجه و مداقه علمی قرار نگرفته است.
فی المثل، در تحقیقات اخیر حافظشناسی که ضمن بررسی منظومه فکری حافظ، موضوع روند ظهور «عرفان عاشقانه» از درون «تصوف زاهدانه» مبتنی بر تأویلات عرفانی مطرح شده (داریوش آشوری، هستیشناسی حافظ، 1377 صصص 56 ـ 57)، به مباحث روح الارواح در این زمینه، که به تفصیل گذار از اسماء و صفات جباری و قهاری به اسماء و صفت زیبایی و نیکویی را مطرح کرده است، هیچ گونه اشارهای نشده است.
شناسایی پیوند ماهوی «تصوف» با «بیان» چیزی که روح الارواح را از آثار فارسی عرفانی دیگر، مثلا قصه یوسف نوشته احمد بن محمد زید طوسی یا کشف المحجوب هجویری، اساسا متفاوت میسازد، بیش از همه برخورد «آگاهانه» شهاب الدین احمد سمعانی با «بیان» یا گرایش «آگاهانه» او به «بیان تجربات عرفانی» است و این اندیشه «بیان» را حتی در «شعرشناسی» او نیز میتوان مشاهده کرد که از جهتی یادآور «شعرشناسی» اصیل عینالقضات همدانی است.
مقایسه کنید با عبارات کشف اسرار: بسم الله الرحمن الرحیم: بهنام او که زبانها گویا شده بهنام او، جانها شیدا شده بهنام او، بیگانه آشنا شده بهنام او، زشتیها زیباشده بهنام او، کارها هویدا شده بهنام او، راهها پیدا شده بهنام او (کشف الاسرار وعدة الابرار، جلد 5، ص 297) تجربههای جمال شناسانه الهی که امکان انگیزش بیان گفتاری ـ متون منثور عرفانی فارسی منظور است ـ را فراهم بیاورد، در دورههای بعد بخصوص در نوشتههای شیخ شطاح، روز بهان بقلی شیرازی، به شکل جسورانهتر و بیباک و شورانگیزتر یافته میشود."