چکیده:
اخلاق، نظامی از واقعیات تحقق یافته است که با نظام کلی جهان پیوند دارد . بررسی شاخص های
اخلاقی از دیدگاه های متفاوت ضروری است؛ افراد برای انطباق خود با نظا م های حقوقی جامعه، در
مواجهه با تغییرات اجتماعی می باشند.
منابع ارزش های اخلاقی در جامعه شناسی، عقل جمعی، قانون، میثاق های اجتماعی و سنت هاست که
به اخلاق هنجاری معروف است . عناصر اصلی اخلاق اجتماعی شامل التزام به نظم، قاعده مندی
اجتماعی، دلبستگی و وابستگی به گروه و جم ع، استقلال، خودمختاری در تصمی م گیری و عناصر رفتار
اخلاقی در حوزة جامعه شناسی میثاق ها یا تجارب اجتماعی است که به صورت رفتار اجتماعی ظهور
کرده است . قوانین ناظر به علت و معلول رفتار اخلاقی است . بیشتر انسان ها در انجام رفتار اخلاقی به
عواقب گوارا و ناگوار می اندیشند تا به انجام فضایل اخلاقی یا دوری از رذایل اخلاقی.
منابع استدلال اخلاقی در روان شناسی، عقل، ویژگی های جنسیت و تربیت خانوادگی است و عوامل
تاثیرگذار بر استدلال اخلاقی، عوامل محیطی متعددی از جمله شیوه های فرزندپروری، تحصیلات و
تعامل با همسالان است و قض اوت اخلاقی از نظر کلبرگ و گیلیگان عدالت و اخلاق مراقبتی است . در
روان شناسی، رفتار اخلاقی با تفکر منطقی ارتباط دو سویه دارد؛ یعنی استدلال اخلاقی و رفتار اخلاقی
براساس دلایل منطقی است و رفتار اخلاقی تمایل شخصی به منطقی عمل کردن و نیز تحول اخلاق
شرط لازم برای عقلانیت است ولیکن رفتار اخلاقی تابع موقعیت و ویژگی های فردی هم بوده و تحت
تاثیر عقاید و باورها و نیز انگیزش ، نگرش، قضاوت در پرتو گزاره های اخلاقی (عقلی، شرعی،
اعتباری) و عوامل محیطی شامل محیط طبیعی و جغرافیایی، محیط اجتماعی، محیط فرهنگی و
تاریخی ظهور می کند.
از منظر دین پژوهان مسلمان ارتباط دین و اخلاق عموم و خصوص مطلق است و اخلاق عضوی از
مجموعة دین به شمار می آید. منابع اخلاقی از نظر دی ن پژوهان مسلمان، قرآن، سنت، عقل، خرد
جمعی (صاحب نظران دینی) و رفتار اخلاقی حق محور، حسن و قبح ذاتی عمل، عمل صالح، فطرت
(باورهای پیشین ) است. مسلمانان بیشتر براساس تکلیف شرعی می اندیشند و عمل م ی کنند و در
قضاوت اخلاقی انگیزه و نیت فاعل مهم است.
مدل مفهومی تحول اخلاقی مبتنی بر جهت گیری الهی و مادی رفتار اخلاقی هم متفاوت است . در
فلسفة الهی بیشتر رفتارهای اخلاقی معطوف به فضیلت گرایی است و به گزاره های اخلاقی ذهنی و
ذاتی م ی اندیشد و عمل م یکند ولی در فلسف ههای مادی بیشتر رفتارها به نسبی تگرایی، عقل گرایی و
عوامل محیطی توجه می شود و ارزش ها نیز به قراردادهای اجتماعی و پیامد های گوارای رفتار اخلاقی
معطوف می گردد. افزون بر این عوامل ویژگی های درو نگرایی و برون گرایی انسان ها هم در رفتار
اخلاقی تاثیر دارد . افراد درون گرا فارغ از سود و زیان به مفاهیم انتزاعی اخلاقی می اندیشند و عمل
می کنند ولی افراد برون گرا براساس ماهیت گزاره های عینی، اعتبار رفتار اخلاقی، امکانات و شرایط
محیطی در رفتار اخلاقی استدلال و عمل می کنن
خلاصه ماشینی:
"نتیجه حاصل از این سخنان،این است که افراد در مقام عامل مسئول تربیتی نسبت به خود و نهادهای تربیتی به عنوان کارگزاران آموزش و پرورش،باید همواره با توجه به هدف غایی و اهداف اجتماعی،زمینه را برای پرورش اخلاقی و معنوی متربیان فراهم آورند و به انتقال مفاهیم علمی و تحقق صوری اهداف اجتماعی مانند تربیت متخصصان و امثال آن بسنده نکنند:«در زمینه تهذیب و تزکیه نفس و اصلاح اخلاق برنامه تنظیم کنید»(همان،ص 42).
بدون تردید،نگرشی که انسان را نسخه کوچک عالم میداند و همۀ اسرار بیکران جهان هستی و تمام عوالم غیب و شهود،و عصارۀ همۀ موجودات عالم هستی را در او میبیند(تعلیم و تربیت از دیدگاه امام خمینی(رحمه الله)، ص 45)،و معتقد است که چون فطرتا عاشق کمال مطلق است(شرح چهل حدیث،ص 184)، خداوند بر او منت نهاده و پیامبران را فرستاده تا ابعاد گسترده و شئون گوناگون وجودش شکوفا شود و همه پیداها و ناپیداهای وجود او نمایان گردد و به بالاترین مرتبت و منزلت نایل آید، اهدافاش با اهداف نگرشی که انسان را بیارتباط با ملکوت و ارزشهای معنوی و حیات اخروی میداند(دیویی،ترجمه آریانپور،صص 89-83)و کمال او را بر اساس معیارهای مادی،و با نفی ارزشهای روحی و حیات معنوی تفسیر مینماید،یکسان نخواهد بود.
اگر فناء فی الله و توحید ناب هدف تعلیم و تربیت و حیات آدمی باشد،او هماره در جاذبه شعاع ربوبی قرار میگیرد،پیوسته از فروغ الهی برخوردار میشود؛همه جا و در هر سو جمال مطلق و جمال آفرین را میبیند و شکوه و زیبایی جمیل علی الاطلاق،همه وجود او را پر میکند و زیبا دیدن آفرینش،زندگی و دنیا بر جان و روحش مستولی شده،عوامل اضطراب و از آن جمله منفی نگری و عیب بینی از ساحت جانش کنار زده میشود(شرح چهل حدیث،صص 482،455،592،204 و..."