چکیده:
خانــدان ســورنا، یکــی از هفــت خانــدان بــزرگ ایرانــی در زمــان اشــکانی و ساســانی بودنــد کــه گفتــه مــی شــود بــر سیــستان فرمــانروایی مــی کردنــد. آنــان بــه جهــت داشــتن امــلاک و رعایـای فـراوان در طـول دوران ایـن سلـسله هـا در تحـولات سیاسـی ایـران نقـش فعـالی داشـتند. ســورنا، همچنــین فرمانــدة نبــرد حــران، یکــی از اعــضای ایــن خانــدان بــود کــه در ایــن نبــرد توانـست بـا تـدبیر، برنامـه ریـزی و شـجاعتی کـم نظیـر، سـردار مـشهور رومـی ؛ یعنـی کراسـوس را شکــست داده و قــدرت نظــامی ایــران را بــه جهانیــان نــشان دهــد. از طرفــی ، پیــروزی ســورنا در نبــرد حــران، باعــث محبوبیــت هرچــه بیــشتر او نــزد ایرانیــان و جــاودانگی یــاد و خــاطره وی در این رویداد نزد آنان شد. شـواهد موجـود نـشان مـی دهـد کـه داسـتان قهرمـانی هـا و پهلـوانی هـای سـورنای تـاریخ بـه وسیلة گوسانهای پارتی حفـظ شـد و بـه نـسل هـای بعـدی منتقـل گردیـد. بـه نظـر مـی رسـد کـه ایــن ســنت شــفاهی ســینه بــه ســینه نقــل شــد وبــه فردوســی رســید و ســرانجام او ایــن ســورنای تاریخی را به یـل سیـستان یـا همـان رسـتم دسـتان تبـدیل کـرد. مقایـسة زنـدگی و قهرمـانی هـای سـورنای تـاریخی بـا رسـتم اسـطوره ای نــشان از وجـود شـباهت بـسیار بـین زنـدگی آنــان دارد. در این مقالـه تـلاش شـده اسـت بـا واکـاوی درمنـابع کهـن تـاریخی و افـسانه ای و بـا اسـتفاده از روش تحلیلی - مقایـسه ای بـه ایـن سـوال پاسـخ داده شـود کـه آیـا ممکـن اسـت رسـتم افـسانه ای فردوسـی همـان سـورنای تـاریخی عهـد اشـکانی باشـد کـه بـزرگتـرین حماسـه دوره اشـکانیان را رقم زد؟
خلاصه ماشینی:
با توجه به موارد فـوق ایـن پـژوهش بـر ایـن فرضـیه اسـتوار اسـت کـه داسـتان رسـتم و افـسانه هـایی کـه گـرد ایـن نـام جمـع شـدهانـد، نیـز داسـتان یکـی از سـرداران مربـوط بـه عهد اشـکانی مـی باشـد کـه بـا داسـتانهـای پهلـوانی درآمیختـه شـده و بـه وسـیلة گوسـانهـای پــارتی تــرویج و تبلیــغ شــده اســت و هماننــد روایــت هــای کیــانی در خــداینامــه حفــظ شــده و در نهایــت بــه فردوســی رســید (زرشــناس، ١٣٨٤: ٥٣).
در ایــن پــژوهش تــلاش شــده اســت کــه بــا اســتفاده از شــیوة تــاریخ نگــاری مقایــسه ای و بــا معرفــی جداگانــة زنــدگی و کارهــای ســورن تــاریخی و رســتم افــسانه ای وبــا اســتناد بــه منــابع کهــن تــاریخی و اســاطیر ایرانــی ، نــشان داده شــود کــه احتمــالا رســتم دســتان، همــان ســورنای تاریخی عـصر اشـکانیان اسـت کـه در طـول زمـان و بـا نقـل سـینه بـه سـینه قهرمـانی هـای او شاخ و برگ هایی به خود گرفت و در نهایت تبدیل به رستم دستان در سیستان شد.
مــثلا لــشکریان ســورنا در جنــگ بــا کراســوس، بــالغ بــر ده هــزار تــن مــی شــدند کــه همــه از غلامــان یــا خــدمتکاران او بودنــد (پلوتــارک، ١٣٣٩: ١٨٩- ٩٠؛ کریــستین ســن ، ١٣٧٤: ٣٩) ایــن خانــدان، قــدرت نظــامی بــسیار زیــادی داشــت و در جنــگ هــا، محافظــان خــوبی بــرای خــاک ایــران و ساســلة فرمــانروا بودنــد (شــیپمان، ١٣٨٤: ١٢٩)؛ البتــه وقتــی کــه شــاهی بــا تــدبیر مثــل مهــرداد دوم در رأس حکومــت قــرار داشت ایـن امـر محقـق مـی شـد.
٢-٣- وجوه تشابه بین سورنای تاریخ با رستم حماسه در هــر حــال بــا مقایــسه زنــدگی ، شخــصیت و اقــدامات ســورنای تــاریخی بــا رســتم افـسانه ای، آنگونــه کــه در متـون تــاریخی ، خــصوصا پلوتــارک توصـیف شــده اســت ؛ بــه نظــر مــی رســد کــه شــباهت هــای بــسیار بــین ایــن دو وجــود دارد کــه تــا حــدود زیــادی موید فرضـیه ایـن پـژوهش مـی باشـد.