چکیده:
از دوران ساســانی تــا اکنــون حــضور شخــصیتی نمایــشی بــا عنــوان کوســه در گروهــی از آیــین هــای مردمانــه در بیــشتر منــاطق ایــران گــزارش شــده اســت . قــصة نمایــشی ، گونــه گــونی شخــصیت هــای نمایــشی و زمــان اجــرا در اجراهــای منــاطق متفــاوتانــد. بیــشتر پژوهــشگران، بـدون در نظـر داشـتن تفـاوتهـای سـاختاری آیـین هـای یـاد شـده، تبارمـشترکی بـرای کوسـه ای که در ایـن گـروه از نمـایش هـا پدیـدار مـی شـود قائـل انـد. در پـژوهش حاضـر تـلاش شـد تـا بـا نگاه به تفـاوتهـای سـاختاری ؛ بـه ویـژه، قـصة نمـایش ایـن آیـین هـا، تبـار کوسـه در آیـین هـای نمایــشی ایرانــی بازجــسته شــود. از ایــن رو نخــست ایــن گــروه از آیــین هــا برپایــه قــصه نمــایش دســته بنــدی و ســپس بــا توجــه بــه نــشانه هــای رمزینــه شــده، تفــسیری ازهــر گــروه از آیــین هــا و کــارویژه شخــصیت نمایــشی کوســه ارائــه شــد. بــا روشــن شــدن هماننــدی هــا و ناهماننــدی هــا چنــین گمــانی قــوت گرفــت کــه نــسخه هــای گونــاگون شخــصیت کوســه ، کــه در گروهــی از آیــین هــای ایرانــی پدیــدار مــی شــود، تبــار مــشترکی ندارنــد و تنهــا نــامی وام گرفتــه بــرای ایــن گـروه از شخـصیت هـای نمایـشی اسـت . بـه نظـر مـی آیـد در آیـین کوسـه برنـشین ، پدیـدار شـده کوســه ، ارائــه تــصویری هجــو شــده از ســواری آرمــانی اســت . در آیــین هــای پیــشانوروزی ایــن عنــوان جــایگزین پیربــابو شــده اســت . در آیــین هــای کوســه چوپــانی آمیــزه ای از چنــد شخــصیت اســت کــه کــارویژه هــایی نــاهمگن بــدو نــسبت داده شــده و در آیــین هــای بــارانخواهی جــایگزین عروسک باران شده است و طرح قصه نمایشی را دگرسان کرده است .
خلاصه ماشینی:
مجلة مطالعات ایرانی دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان سال دوازدهم ، شمارة بیست و چهارم، پاییز و زمستان ١٣٩٢ تبارشناسی شخصیت نمایشی کوسه در آیین های نمایشی ایران ∗ دکتر مریم نعمت طاوسی استادیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری چکیده از دوران ساســانی تــا اکنــون حــضور شخــصیتی نمایــشی بــا عنــوان کوســه در گروهــی از آیــین هــای مردمانــه در بیــشتر منــاطق ایــران گــزارش شــده اســت .
بــا روشــن شــدن هماننــدی هــا و ناهماننــدی هــا چنــین گمــانی قــوت گرفــت کــه نــسخه هــای گونــاگون شخــصیت کوســه ، کــه در گروهــی از آیــین هــای ایرانــی پدیــدار مــی شــود، تبــار مــشترکی ندارنــد و تنهــا نــامی وام گرفتــه بــرای ایــن گـروه از شخـصیت هـای نمایـشی اسـت .
در این پـژوهش ، آیـین هـای نمایـشی کوسـه بـه آن گـروه از آیـین هـا اطـلاق مـی شـود که یکی از شخصیت های قصه آن آیین نمایشی ، شخصیتی به نام کوسه است .
بــه نظــر مــی آیــد کــه حــضور دو زن در ایــن گــروه از آیــین هــای کوســه بــا نگــاه بــه حـضور همـین زنـان برکـت آور در اسـطوره و حماسـه باشـد کـه چـون سـال کهنـه دیگـر تـوان باروسـازی آنـان را نـدارد، بایـستی آن را بـه سـال نـو کـه در هیئـت جـوان یـا غـولی رزمنده پدیدار می شود واگذارد.
همچنــان کــه آمــد اگــر در نمونــه پیــشانوروزی جــدال دو قهرمــان مــذکر بــرای بــه دســت آوردن عــروس/عــروسهــا در کــانون آیــین اســت ؛ در مــوارد گــزارش شــده از کوسای چوپـانی ، رویـارویی بیـشتر میـان دوچلـه یـا ناقـالی هـا صـورت مـی گیـرد و کوسـه بــه ایــن درگیــری هــای نمایــشی رانــده مــی شــود.