چکیده:
رزم و بــزم موضــوعی مهــم ، ارزشــمند، گــسترده و پرتنــوع در ادبیــات و هنــر ایــران اســت . موضـــوع رزم در ادبیـــات پارســـی بـــا مفهـــوم بـــزم، پیونـــدی ناگســـستنی دارد و رزمآزمایـــان برجــستة حماســه هــای ایرانــی ، بــزمآرایــانی بــزرگ نیــز بودنــد. رزم و بــزم ایرانــی ، نخــست برخاســـته از مبـــانی اســـاطیری ذهنـــی ایرانیـــان اســـت و ســـپس بـــا مولفـــه هـــای برگرفتـــه از درگیــریهــای مــرزی نــژاد ایرانــی ، جغرافیــا، ویژگــی کــوچنــشینی و تغییــرات مــذهبی ، شــکل مــی یابــد. رزم و پیوســتة آن؛ یعنــی بــزم کــه ریــشه در اســاطیر دارد و از باورهــای کهــن منــشا گرفتــه اســت ، در گــذر زمــان و همگــام بــا دگرگــونی هــای اجتمــاعی ، سیاســی و اعتقــادی بــه شــکل آثــار حماســی و ســپس بــه قالــب تــصوف و عرفــان در آمــده اســت . همگــام بــا ایــن تغییــرات در حــوزة ادبیــات کــه رزمهــا و بــزمهــای زمینــی و ملمــوس را معنــوی و مجــرد مـی سـازد، هنـر ایرانـی نیـز سـیری بـه سـوی انتـزاع و تجریـد را تجربـه مـی کنـد. در ایـن فراینـد تغییـر، شخـصیت هـا، نیروهـای خیـر و شـر، فـضا و نـوع درگیـری و کـشمکش هـا نیـز بـر اسـاس شــرایط جدیــد، تحــول یافتــه و در صــورتی تــازه ارائــه شــدهانــد. بــا ایــن حــال، الگوهــای اولیــه همچنان برقرار بوده است .
خلاصه ماشینی:
نیــز بــسیاری از روایــات رزم و بــزم ایرانــی کــه در عــصر پیــشدادیان و اوایــل عهــد کیــانی مــی گــذرد، کــاملا جنبــة اســاطیری دارد کــه رزمهــا و بــزمهــای داســتان جمــشید و ضــحاک و فریــدون از ایــن قبیــل اســت و آن مقــدار از رزمهــا و بــزمهــا هــم کـه در جغرافیـای حماسـه هـا و افـسانه هـا مـی گـذرد، بـاز مبتنـی بـر الگوهـای اسـاطیری و برســـاخته از قهرمانــــانی اســـت کــــه ریـــشه در اســــاطیر دارنـــد و نقــــابگردانــــدة کهن الگوهای اساطیر ایرانی اند.
بــدین ســان هــر رفتــار، خواسـت ، پدیـده، قـدرت، عمـل و نتیجـه ای در برابـر خـود، نیرویـی مخـالف دارد و ایـن محـرک رزمــی پایــانناپــذیر در آســمان اســت کــه زمینیــان و بــه ویــژه مردمــان نیــز آن را در زمـین و بـر الگـوی آسـمانیان ادامـه مـی دهنـد تـا یکـی از دو نیـروی نیکـی یـا بـدی بـا چیره شدن بر نیروی مقابـل بـه بـزم ابـدی خـویش برسـد.
بـا نگـاهی گـذرا بــه موضــوعات بــه کــار رفتــه در نقــش برجــسته هــای ایرانــی ؛ بــه ویــژه در دورة پــیش از اســلام مــی تــوان گفــت رزم و بــزم، موضــوع اصــلی در ایــن هنــر بــوده و تــأثیر آن در میـراث فرهنگـی و باسـتانی ایـران، آشـکار اسـت ؛ چنانکـه در مطالـب پیـشین نیـز دیـدیم ؛ بــا وجــود تنــوع عناصــر و شــکل ارائــة آنهــا نکتــة مهــم ، حــضور اساســی و گــستردة پادشــاه یــا حــاکم در مــتن اثــر اســت و هرچنــد کــه شــاه تجلــی همــة نیکــی هاســت ؛ امــا حــضور او بــیش تــر آن حــوزه از نیکــی هــا را دربرمــی گیــرد کــه نمایــانگر رزم یــا بزمــی اســت .