چکیده:
مقاله حاضر با هدف تعیین نوع ساختار تولید و تجارت جهانی و ساختار صادرات خرمای ایران و شناسایی بازارهای هدف خرمای صادراتی ایران طی دوره 2010-1989 تدوین یافته است. نتایج حاصل از مقاله نشان می دهد که ساختار تولید جهانی خرما با انحصار چندجانبه با نوساناتی در طی دوره 2010-1989 مواجه بوده و سهم ایران از تولید جهانی تا سال 2000 رو به افزایش بوده و در مقابل سهم تولید عراق کاهش یافته است. اما در سال های 2010-2000 عربستان با پیشی گرفتن از ایران، بعد از مصر بزرگترین رقیب ایران در تولید جهانی خرما است. ساختار تجارت جهانی خرما گویای آن است که ساختار صادرات جهانی خرما از انحصار چندجانبه بسته به انحصار چندجانبه باز تغییر یافته و از قدرت انحصاری صادرکنندگان اصلی جهانی کاسته شده و در مقابل ساختار واردات جهانی خرما از انحصار چندجانبه پیروی کرده و بر قدرت انحصاری واردکنندگان جهانی خرما افزوده شده است. مقایسه ساختار صادرات و واردات جهانی خرما نشان می دهد که انحصار از آن خریداران (واردکنندگان) خرما است تا صادرکنندگان آن. مطالعه ساختار صادرات خرمای ایران گویای آن است که واردکنندگان خرما از ایران از ثبات نسبی برخوردار نبوده اند و طی سال های 68-1358 پیوسته از قدرت چانه زنی ایران در بازار صادرات خرما کاسته شده، اما در سال های 90-1368با ورود تعداد زیادی کشور به جمع واردکنندگان از قدرت انحصاری واردکنندگان خرما از ایران کاسته شده است لکن همچنان از وضعیت مطلوب فاصله است و غالبا عمده واردکنندگان خرما از ایران، کشورهایی هستندکه به صادرات مجدد آن اقدام می کنند. مضافا، 20 کشوری که ویژگی های بازار هدف خرمای ایران را دارند، به عنوان بازارهای هدف خرمای صادراتی ایران معرفی شده است.
خلاصه ماشینی:
برای مثال هم اینک از مسایل اساسی صادرات خرمای ایران کیفیت پائین بستهبندی آن است که غالبا در بستههای بزرگ و به صورت فله به کشورهای همسایه نظیر امارات متحده عربی، پاکستان و ترکیه صادر میشود و در آن کشورها، بستهبندی شده و با قیمت مناسبتر به بازارهای مصرف نهایی روانه میگردد و به این ترتیب افزون بر ضایعات بالا در کل فرآیند بازار رسانی، بخش مهمی از ارزش افزوده خرما، نصیب آن کشورها میشود.
در فاصله سالهای 73-1368، هرچند تعداد واردکنندگان خرما از ایران از 25 کشور در سال 1368 به 52 کشور در سال 1373 بهطور چشمگیری افزایش یافت، اما نسبتهای تمرکز 1، 2، 4و 10 بنگاهی و شاخص هرفیندال همچنان گویای آن است که هنوز ساختار بازار از درجه انحصار بالای واردکنندگان خرما مواجه است و امارات متحده عربی به تنهایی بیش از 60 درصد از کل صادرات خرمای ایران را در سال 1373 تشکیل میداد و لذا ساختار بازار صادرات ایران در بنگاه مسلطی امارات قرار داشت و در سال 1373 کشورهایی نظیر ترکیه، امارات، پاکستان و آلمان با فرآوری و بستهبندی خرمای ایران، مبادرت به صدور مجدد به بازارهای مصرف نهایی میکردند.
5. در تبیین بازارهای هدف، چهار شاخص مهم تعیین بازار هدف، بحث شده که نتایج حاکی است، در بین بیش از 150 کشوری که در واردات جهانی خرما حضور دارند، به تعداد 20 کشور از کشورهای با فاصله جغرافیایی مناسب با الگوی مصرف سازگار با خرما (غالبا کشورهای مسلمان)، با جمعیت بالا و با درآمد سرانه متوسط و متوسط به پایینی را میتوان یافت که بهعنوان بازار هدف در توسعه صادرات خرمای ایران در اولویت قرار دارند.