چکیده:
پیش بینی سیلابها بر اساس موقعیتهای سامانه های همدیدی در شمال شرق ایران
مرادی حمیدرضا*
* دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی نور، مهندسی آبخیزداری
شمال شرق ایران، به عنوان قطب بزرگ کشاورزی و دامپروری از شرایط اقلیمی نسبتا مناسبی برخوردار بوده و دارای آب و هوای نیمه مرطوب تا نیمه خشک و خشک است. با وجود شرایط زیستمحیطی نسبتا مناسب منطقه، وقوع سیلابهای شدید، خسارات جانی و مالی بسیاری را به مردم تحمیل میکند. لذا شایسته است تا جهت مدیریت صحیح منابع و امکانات، الگوهای سینوپتیکی که منجر به طوفان و بارش سیلزا در منطقه میگردد با دقت مورد شناسایی قرار گیرد. به این منظور در این تحقیق، از دادههای بلندمدت بارش و دبی ایستگاههای موجود در منطقه طی دوره آماری 30 ساله (1970 تا 1999 میلادی) استفاده شد. همراه با این دادهها، نقشههای روزانه هواشناسی مربوط به سطح زمین و ترازهای بالا تهیه و بررسی گردید. نتایج حاصله بیانگر آن است که چهار الگو در ایجاد بارشهای سیلزا در منطقه مؤثر هستند که عبارتند از:
1. کم فشارهای مهاجر قطبی اروپایی که از حوالی اسکاندیناوی منشأ میگیرند.
2. کم فشارهای مدیترانهای
3. کم فشارهای سودانی و دریای سرخ که از جنوب غرب وارد منطقه میشوند.
4. کم فشار مهاجر قطبی سیبری که از مناطق قطبی در شمال سیبری منشأ گرفته و از طریق دریاچه آرال و شمال شرق ایران یا شمال منطقه را تحت تأثیر قرار میدهند.
شدیدترین بارش منطقه در شرایطی به وقوع میپیوندد که مرکز کم فشار بر روی منطقه استقرار یابد و منطقه تحت تأثیر فعالیت جبهه سرد واقع شود. تداوم بارش در شرایطی است که هم زمان، دو سیستم کم فشار دریای سرخ با سیستم کم فشار مدیترانهای یا کم فشار مهاجر قطبی اروپایی در منطقه فعال باشند و جبهه در شمال شرق به حالت مخلوط درآید.
خلاصه ماشینی:
"جدول 7 پربندهای معرف تعیینکننده مرز جنوبی ناوه قطبی در تراز 500 هکتوپاسکال بر حسب دکامتر (به تصویر صفحه مراجعه شود) نتایج و بحث نتایج حاصل از این تحقیق بیانگر آن است که در شمال شرق کشور،تحت شرایطزیر بارشهای سیلزا به وقوع میپیوندد: 1.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)شکل 1 نقشه سطح زمین روز 24 مارس سال 1982 در نتیجه تمام سیستمهای کمفشار و بارانزا،از جنوب این پشته به سمت شرقجابجا شده و موجب ریزش بارش در منطقه میشوند.
در چنین شرایطی،زبانه کمفشارکه معمولا مرکز آن بر روی ایسلند یا اسکاندیناوی است،از بین دو پشته پرفشار سیبریو آزور به سمت جنوب شرق کشیده شده و از طریق اروپای مرکزی،دریای سیاه و شرقمدیترانه،نیمه شمالی کشور و منطقه شمال شرق را تحت تأثیر قرار میدهد.
7. در ترازهای بالا(به ویژه تراز 500 هکتوپاسکال)عامل وقوع بارش در منطقه،ناوه عمیقی است که از مرکز ناوه قطبی در شمال اسکاندیناوی یا شمال سیبری منشأگرفته و به سمت جنوب گسترش مییابد.
هرقدر این پشتهها از شدت و گسترش بیشتری برخوردار باشند در اینصورت،ناوه مستقر در شرق مدیترانه و بر روی دریای خزر عمیقتر شده و شرایطناپایداری در منطقه جهت وقوع بارشهای شدید مناسبتر است.
یکی از مساعدترین شرایط برای وقوع بارش شدید و طولانی مدت در منطقه درشرایطی است که کمفشار ثانوی ناشی از این ناوه عمیق در شمال غرب کشور و یا شرقترکیه از ناوه اصلی جدا شده و به صورت سردچال بالایی درآید."