چکیده:
عوامل موثر در شکل گیری و گسترش مخروط افکنه رودخانه رویین در دامنه جنوبی آلاداغ در شمال شرقی ایران
رضایی مقدم محمدحسن,مقامی مقیم غلام رضا*,رجبی معصومه
* دانشگاه تبریز
مخروط افکنه رودخانه رویین یکی از بزرگترین مخروط افکنه های دامنه جنوبی آلاداغ می باشد. این مخروط افکنه در اثر فرسایش مواد مختلف در حوزه آبریز رودخانه روئین و نهشته شدن این مواد در انتهایی ترین قسمت این حوزه شکل گرقته است. در شکل گیری و گسترش این مخروط افکنه عوامل مختلفی نقش داشته و دارند. این عوامل را می توان در دو دسته عوامل بیرونی و درونی دسته بندی نمود. در بین عوامل درونی نقش تکتونیک از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد. شواهد و دلایل گوناگون دلالت بر فعال بودن منطقه از نظرتکتونیکی دارد. وجود چندین گسل فعال، مقایسه پروفیل طولی با پروفیل مرجع و نسبت بین عرض دره های منطقه به ارتفاع آنها حکایت از فعالیت های شدید تکتونیکی منطقه دارد. تکتونیک با تاثیر گذاری در محل استقرار مخروط افکنه، افزایش شیب حوضه و در نتیجه افزایش توان حمل رودخانه رویین، در شکل گیری و گسترش این مخروط افکنه نقش خود را ایفا نموده است. از طرف دیگر اقلیم نیمه خشک منطقه به عنوان یکی از مهمترین عوامل بیرونی با تاثیر بر انواع هوا زدگی، پوشش گیاهی و هیدرولوژی، سبب افزایش سیلاب های منطقه شده و از طریق تولید، حمل و نهشته نمودن مواد رسوبی نقش خود را در شکل گیری و گسترش این مخروط افکنه ایفا نموده است. لیتولوژی حساس و کم مقاوم منطقه نیز سبب تسریع فرآیند هوازدگی شده و این عامل شرایط افزایش رسوب دهی منطقه را فراهم نموده از این طریق در شکل گیری و گسترش مخروط افکنه رودخانه روئین موثر واقع شده است. علاوه بر این، برخی از فعالیت های انسانی در چند ساله اخیر بار رسوبی رودخانه رویین را افزایش داده و به این ترتیب انسان نیز در گسترش این مخروط افکنه خود را سهیم نموده است.
خلاصه ماشینی:
"از طرف دیگر اقلیم نیمه خشک منطقه به عنوان یکی از مهمترین عوامل بیرونی با تأثیر بر انواع هوازدگی،پوشش گیاهی و هیدرولوژی سبب افزایش سیلابهای منطقه شده و از طریق تولید،حمل و نهشته نمودن مواد رسوبی نقش خود را در شکلگیری و گسترش این مخروطه افکنه ایفا نموده است.
لیتولوژی حساس و کم مقاوم منطقه نیز سبب تسریع فرآیند هوازدگی شده و این عامل شرایط افزایش رسوبدهی منطقه را فراهم نموده از این طریق در شکلگیری و گسترش مخروطه افکنه رودخانه روئین مؤثر واقع شده است.
لازم به ذکر است که در شکلگیری و گسترش مخروط افکنهها بارندگیهایی اهمیت دارند که از شدت زیادی برخوردار باشند و توانایی ایجاد سیلابهایی را داشته باشند که بتوانند فواصل طولانی را طی نموده رسوبات را به انتهاییترین قسمت رود خانه برسانند این گونه بارشها به بارشهای مؤثر معروف میباشند و از تفاضل میزان تبخیر بالوقه از بارش کل یک منطقه حاصل میگردد(گودرزینژاد،1387،239).
به طور متوسط سالانه در حدود 4 سیلاب با دبی زیاد در منطقه به وقوع میپیوندد این سیلابها در طول هزاران سال گذشته با حمل میلیونها تن مواد رسوبی از حوضه آبریز رود خانه روئین و نهشته نمودن آنها در قسمت انتهایی این رود خانه یکی از بزرگترین مخروط افکنههای دامنه جنوبی آلا داغ را به وجود آوردهاند.
عامل تکتونیک از طریق تأثیرگذاری در محل استقرار این مخروط افکنه،تأثیر در شیب حوضه آبریز،انحراف و افزایش رسوبدهی رود خانه نقش خود را در شکلگیری و گسترش این مخروط افکنه ایفا نموده است."