چکیده:
ارزیابی شاخص دمای موثر در سطح کشور
کاویانی محمدرضا,غیور حسن علی,پاینده نصراله*
* دانشگاه امام حسین (ع)
بدن انسان مانند یک سامانه ترمودینامیک می باشد که در محدوده دمان o C 0.5 ± 37 بهترین کارایی را از خود نشان می دهد. سیستم تنظیم حرارتی بدن به صورت خود کار این وظیفه را به عهده دارد. با این حال تغییرات شبانه روزی و فصلی دمای محیط، سلامتی و آسایش انسان را تحت تاثیر قرار داده و موجب شده است تا مطالعات گسترده ای در ارتباط با چگونگی پاسخ بدن انسان نسبت به دمای محیط انجام گیرد. این مطالعات منجر به ابداع شاخص های دمایی گردید.
در این مقاله ضمن معرفی اجمالی شاخص های دمایی به بحث پیرامون مهمترین شاخص دمایی یعنی شاخص دمای موثر پرداخته آنگاه به محاسبه، ارزیابی و پهنه بندی دمای موثر با استفاده از داده های 8 نوبت دیده بانی شبانه روزی هواشناسی در 130 ایستگاه سینوپتیکی کشور از سال 1996 تا 2001 پرداخته شده است. آنگاه نسبت به تهیه نقشه های پهنه بندی کشور در مقیاس ماهانه اقدام گردید. بدین ترتیب که با توجه به حجم زیاد داده های لحظه ای از نرم افزاری که به همین منظور توسط نگارنده مقاله برنامه نویسی گردید، استفاده شد. با توجه به تغییرات رژیم شبانه روزی دما و همچنین تغییرات دما در طی ماه های سال، دمای موثر در 8 نوبت در شبانه روز و برای یک ماه به دست آمد. این ساعات عبارتند از ساعات صفر، 3، 6 ،9، 12، 15، 18 و 21. بعد از تکرار این کار برای سایر ماه ها، داده های مزبور برای تمامی ماه ها به دست آمد. با استفاده از این داده ها نسبت به تهیه نقشه های پهنه بندی دمای موثر کشور اقدام شد. علاوه بر آن میانگین دمان موثر در هر ماه همراه با حداقل و حداکثر دمای موثر ماهانه نیز محاسبه و آنگاه به تحلیل داده های دمای موثر پرداخته شد. در این تحلیل، متغیر وابسته دمای موثر (ET) می باشد و متغیرهای مستقل عبارتند از دمای خشک (DRY)، دمای مرطوب (WET)، نقطه شبنم (DEW)، رطوبت نسبی (HUM)، سرعت باد (WIND) و شدت تابش لحظه ای (SUN). لازم به ذکر است که آخرین متغیر (تابش لحظه ای) برای ساعات 9، 12 و 15 در نظر گرفته شده است. در این تحلیل که با استفاده از تحلیل رگرسیونی چند گانه به روش «پیشرو» و ضریب رگرسیونی «بتا» انجام گردید. چهل جدول برای 5 ناحیه شامل ناحیه کوهستانی (A)، ناحیه جنوب کشور (B)، ناحیه شرق کشور (C)، ناحیه شمال کشور (D)، و ناحیه کوهپایه ای (E) به دست آمد و مشخص گردید که شاخص دمای موثر در فعالیت های انسانی در نواحی شمالی، جنوبی و شرقی کشور بیشترین تاثیر را از دمای مرطوب همان ناحیه می پذیرد. در حالی که در نواحی کوهستانی و کوهپایه ای کشور، بیشترین تاثیر را از دمای خشک در همان ناحیه می پذیرد. با استفاده از داده های محاسبه شده نسبت به تهیه نقشه های دمای موثر ماهانه در سطح کشور اقدام گردید. به عنوان نمونه نقشه 1 الی 3 به ترتیب مربوط به میانگین حداقل، حداکثر و ماهانه دمای موثر اردیبهشت ماه کشور می باشد.
خلاصه ماشینی:
"در این مقاله ضمن معرفی اجمالی شاخصهای دمایی به بحث پیرامون مهمترینشاخص دمایی یعنی شاخص دمای مؤثر پرداخته آنگاه به محاسبه،ارزیابی و پهنهبندی دمایمؤثر با استفاده از دادههای 8 نوبت دیدهبانی شبانه روزی هواشناسی در 130 ایستگاهسینوپتیکی کشور از سال 1996 تا 2001 پرداخته شده است.
با توجه به اینکه دمایاندازهگیری شده توسط دماسنج به تنهایی برای بیان احساس دمایی انسان و واکنش وینسبت به دما کفایت نمیکند؛شاخصهای دمایی گوناگونی به منظور جبران خلاء موجوددر طی صد سال اخیر ابداع گردیده است که جامعترین آنها دمای مؤثر استاندارد میباشد.
پیشینه پژوهشی اقلیم حیاتی و دمای مؤثر در ایران در ایران در ارتباط با پیشینه کاربردی اقلیم حیاتی و دمای مؤثر مطالعاتی ارزشمند،اگرچه اندک،انجام گرفته است که به اختصار به آن اشاره میگردد: (به تصویر صفحه مراجعه شود) خلیلی طی مقالهای با توجه به طول و عرض جغرافیایی و ارتفاع و با استفاده ازمیانگین سالانه دمای هوا به تحلیل آماری ایستگاههای هواشناسی کشور پرداخته است(خلیلی،1375،13).
غیور در سال 1371 با ارایه مقالهای در هشتمین کنگره جغرافیدانان کشور به ارزیابی(به تصویر صفحه مراجعه شود) تأثیر دما،تابش و رطوبت در معماری شهر جدید فولادشهر با استفاده از شاخص دمایمؤثر پرداخته است(غیور،1373،260).
به عنوان نمونه یکی از توابع ساخته شده با کد)w(09d002f به شکل زیر میباشد: (به تصویر صفحه مراجعه شود)این چند جملهای درجه 3 از تقریب کمترین مربعات دو ستون آخر دادههای ذیلکه از نموگرام دمای مؤثر استاندارد استخراج شده به دست آمده است.
با استفاده از نرمافزار SSPS تحت عنوان(به تصویر صفحه مراجعه شود)ضرایب استاندارد بتا(به تصویر صفحه مراجعه شود)تعداد 40 جدولمربوط به ساعات مختلف شبانه روز مربوط به 5 ناحیه کشور به دست آمد."