چکیده:
مقاله حاضر، برگرفته از تحقیق مفصلی درباره جایگاه جامعه مطلوب و جامعه مدنی در گفتمان امام خمینی است . امام خمینی در آثار خود، اصطلاح جامعه مدنی یا جامعه مطلوب را به کار نبرده اند ولی به ویژگیها و مولفه های چنین جامعه ای اشارات فراوانی دارند که در موقعیت های مکانی و زمانی متفاوت ، مطرح شده است . در این تحقیق به استناد نظریات اندیشمندان و فلاسفه سیاسی، جامعه مدنی به معنای عام جامعه مطلوب در نظر گرفته شده است که جامعه مدنی به معنای خاص (سازمان ها و نهادهای مردمی مستقل از دولت ) را نیز شامل میگردد. با چنین مفهومی و با استفاده از روش تحلیل گفتمان که یک روش تحقیقی ـ تفسیری است ، معانی و مفاهیم و چگونگی این جامعه در گفتمان امام مورد بررسی قرار میگیرد. به این ترتیب پرسش تحقیق از این قرار است : جامعه مطلوب و جامعه مدنی در گفتمان امام خمینی در دوره های قبل و بعد از انقلاب اسلامی چه جایگاه و ویژگیهایی دارد و مشتمل بر چه رویکردها و مفاهیمی است ؟ نتایج حاصل از تحلیل گفتمان امام خمینی، حاکی از آن است که مولفه های جامعه مطلوب و جامعه مدنی در اندیشه امام مورد پذیرش و تاکید است ولی ارزش و اعتبار آنها ــ در نمونه های منتخب ــ یکسان نیست . این گفتمان انعطاف پذیری گسترده ای دارد و مظاهر تمدن جدید را در چارچوب عام و جهانشمول خود میپذیرد.
خلاصه ماشینی:
به این ترتیب پرسش تحقیق از این قرار است : جامعه مطلوب و جامعه مدنی در گفتمان امام خمینی در دوره های قبل و بعد از انقلاب اسلامی چه جایگاه و ویژگیهایی دارد و مشتمل بر چه رویکردها و مفاهیمی است ؟ نتایج حاصل از تحلیل گفتمان امام خمینی، حاکی از آن است که مؤلفه های جامعه مطلوب و جامعه مدنی در اندیشه امام مورد پذیرش و تأکید است ولی ارزش و اعتبار آنها ــ در نمونه های منتخب ــ یکسان نیست .
طی قرون طولانی هر متفکری که از مدینه فاضله ، جامعـه مـدنی و نظـایر اینهـا نـام بـرده اسـت ویژگیها و مؤلفه های یک جامعه متمدن و مطلوب شهری را برشمرده است ؛ ولی در قرون هفدهم و هجدهم میلادی نوعی تفکیک ضمنی میان جامعه سیاسی و جامعه مدنی به وجود آمد کـه چنـین دیدگاهی عمدتا از سوی سه متفکر معروف غربـی، یعنـی تومـاس هـابز٢ (١٦٧٩ ـــ ١٥٨٨) و جـان لاک ٣ (١٧٠٤ــ ١٦٣٢) متفکران و نویسندگان معروف انگلیسـی و نیـز ژان ژاک روسـو٤ (١٧٧٨ـــ ١٧١٢) اندیشمند و نویسنده مشهور فرانسوی مطرح شده است .
بررسی دفاع سطح بالا یا دفاع سطح پایین و تحدید یا عدم تحدید هر یک از مؤلفه های جامعه مدنی در کلام امام بر اساس جدولی است که به همین منظور تهیه شده : نام مؤلفه نوع دفاع شرط (تحدید) بالا ندارد پایین دارد بر اساس این جدول چهار رتبه بندی برای مؤلفه های جامعه مدنی مشخص می شود از قرار ذیل : الف ) مؤلفه یا مؤلفه هایی که دارای دفاع بالا بوده و هیچگونه قید و شرط یا تعریف و تحدیدی ندارند.