چکیده:
ابوالوفا بوزجانی از ریاضیدانان تراز اول دورۀ اسلامی است که کتاب او در بارۀ اعمال هندسی زمینهساز مباحث و تحقیقات بسیاری در حوزههای تاریخ علم، معماری و صناعات وابسته بوده است. با وجود این، تاکنون سهم واقعی او در صناعات معماری در سایۀ جایگاه علمی او پنهان و ناشناخته مانده است. هدف این مقاله روشن ساختن میراث ابوالوفا در ریاضیات معماری میان اصحاب و دستاندرکاران معماری با تکیه بر روش تحلیل (شباهتهای ساختاری) تاریخی است. برای این پس از نیمنگاهی به زمینههای تکوین آثار حساب و هندسۀ عملی او در سدۀ 4ق/10م، روشهای هندسی ابوالوفا و میزان عملی بودن آنها را با روشهای معماران و صنعتگران در کنار یکدیگر بررسی تطبیقی کردهایم. یافتههای پژوهش حاضر نشان میدهند که هرچند ابوالوفا در کتاب اعمال هندسی مبانی هندسۀ عملی - بهویژه در هندسۀ مسطحه - را گردآوری، تدقیق کرده و راهحلهای مختلفی را برای مسائل عرضه کرده است، اما روشهای او نقش چندانی در طراحی هندسی اصحاب معماری نداشته است. زیرا اصحاب صناعات بخش قابل توجهی از مسائل این کتاب را به دلیل وجود روشهای سادهتر و عملیتر به کار نبردهاند. چنین مینماید که میراث اصلی ابوالوفا در معماری، علم حساب ابنیه است، که او مقدمات حساب عملی را برای دبیران، محاسبان و ناظران مالیۀ ساختمانی تدوین نمود.
خلاصه ماشینی:
يافته هاي پژوهش حاضر نشان ميدهند که هرچند ابوالوفا در کتاب اعمال هندسي مباني هندسۀ عملي - به ويژه در هندسۀ مسطحه - را گردآوري، تدقيق کرده و راه حل هاي مختلفي را براي مسائل عرضه کرده است ، اما روش هاي او نقش چنداني در طراحي هندسي اصحاب معماري نداشته است .
در اين ميان کتاب اعمال هندسي او به عنوان رساله اي منحصر به فرد در هندسۀ عملي و نيز يکي از معدود اسناد مکتوب در تاريخ معماري دست مايۀ بررسي و تحليل بسياري از پژوهشگران معاصر بوده است .
بازخواني ميراث ابوالوفا از کاربرد علوم رياضي در صناعات معماري يا آنچه در اينجا «دانش رياضيات معماري» ميخوانيم به منظور دست يابي به اهداف زير است : - بازخواني معمارانۀ اعمال هندسي و پي بردن به زمينه هاي شکل گيري آثاري از اين دست در سدٔە چهارم هجري؛ ١.
چنان که از اين کتاب برميآ دي، وي در اين اثر در تلاش براي گردآوري ، تدقيق و تدوين مسائل هندسه عملي مورد نياز اصحاب معماري، با ارائۀ روش هاي ساده و فاقد برهان بوده است .
هرچند پيش از ابوالوفا، برخي رياضي دانان در آثار خود به برخي نقش هاي عملي هندسه در مقاصد نظري و عملي مانند مساحي پرداخته بودند، اما از آنجا که آثاري از اين دست براي رياضيدانان نوشته شده بود، ظاهرا نتوانسته اند در مسير طراحي هندسي اصحاب معماري نقشي داشته باشند.
A. S, The Kurr System in Medieval Iraq, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 5, No. 3 (Dec.