چکیده:
در این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به تبیین و بررسی دیدگاه ملاصدرا دربار ة
ازلیت خداوند پرداخته می شود. در فلسفة دین معاصر، دیدگاه های گوناگون دربا رة
. ازلیت خداوند، در سه تفسیر 1. فرازمانی استمراری، 2. فرازمانی غیر استمراری، و 3
زمانی گرایی خلاصه شده است. با بررسی آثار ملاصدرا به سه تفسیر از ازلیت الهی
دست می یابیم که از آن ها به 1. فرازمانی غیر استمراری، 2. احاطه بر همة زمان ها، و
3. فرازمانی استمراری تعبیر می کنیم. این سه تفسیر در آثار او بیش تر با تعبیرات
ازلیت، اولیت، و سرمدیت بیان می شود که بر اساس شیوة خاص حکمت صدر ایی
در کنار یک دیگر قرار می گیرند و با هم قابل جمع هستند . بد ین سان در ازلی ت
(تفسیر فرازمانی غیر استمراری) بر تنزیه خداوند از محدودیت تاکید م ی شود ؛ که
نمونه ای از صفات سلبی یا جلال است. در اولیت به احاط ة خداوند بر زمان و
موجودات زمانمند تکیه م یشود؛ که نمونه ای از صفات جمال یا فعل است. سرانجام
با سرمدیت (تصور فرازمانی استمراری) تلاش م ی شو د که دو تصور استمرار و
گستردگی وجود خداوند با تعالی و برتری ذات او از زمان جمع شود. نتیجه آن که
دیدگاه ملاصدرا دربارة ازلیت الهی در عین توصیفات متفاوت، جامعیت، سازگاری
درونی، و نیز قوام و استحکامی را که یک نظریة جامع لازم است داشته باشد دارد.
خلاصه ماشینی:
این صفت با الفاظ گونـاگونی مـورد اشـارة متکلمان ، حکیمان ، و عارفان قرار گرفته اسـت کـه از مهـم تـرین آن هـا بـه ازلیـت ، ابـدیت ، سرمدیت ، قدم ، اولیت ، و آخریت می توان اشاره کرد؛ در اتصاف خداوند به چنـین اوصـافی تردید کمی وجود دارد و حتی اگر کاربرد صـفات و اسـما دربـارة خداونـد را موقـوف بـه به کاررفتن آن ها در منابع و متون دینی بدانیم ، باز هم اتصاف خدا به این صفات ، قطعی است ؛ زیرا در قرآن و روایات الفاظی دال بر این صفات وجود دارد.
موجودی ازلی است که بی آغاز و بی پایان باشد؛ بر اساس ایـن معنـا خداونـد زمـان دارد، اما برای زمان او آغاز و پایانی نیست و به همین دلیل تفسیرهایی از ازلیت که مبتنی بر (رجوع شود به تصویر صفحه) در میان این دو تفسیر، معنای دوم مورد توجه فیلسوفان و متکلمان برجسته قرار گرفتـه است ؛ به دیگر سخن ، آنـان تفسـیری فرازمـانی از ازلیـت ارائـه کـرده انـد (سـعیدی مهـر و ملاحسنی ، ١٣٨٩: ٦).
مسئلة مهم دیگری که دربارة ازلیت خداوند مطرح می شود این است کـه اگـر خداونـد فراتر از زمان و امتداد زمانی است ، آیا می توان برای او دوام و استمراری غیر زمانی در نظـر گرفت یا نه ؟ پاسخ مثبت یا منفی به این مسئله ، دو قرائـت متفـاوت از تفسـیر فرازمـانی از ازلیت را در پی دارد: ١.