چکیده:
سیاست نگاه به شرق که در بیان دولتمردان اسلامگرای ترکیه به عثمانیگری تعبیر میشود، راهبردی است نوظهور که اساسا در پیوند با پیشینه و هویت عصر عثمانی و نقش جدید منطقهای و فرامنطقه ای ترکیه قابل فهم است. اندیشۀ عثمانیگری از یک سو بر گسترش دامنۀ نفوذ ترکیه در مناطقی دلالت دارد که روزگاری بخشی از امپراتوری عثمانی بود، و از سوی دیگر مبین این نکته است که غالب ممالک تحت سلطۀ عثمانی، کشورهای اسلامی (ممالک عربی خاورمیانه، شمال افریقا و بالکان) بودند؛ به گونه ای که عثمانی گری عملا خلافت اسلامی آل عثمان را به ذهن متبادر میکند. از این نظرگاه، خلافت اسلامی یا به تعبیر بهتر نوخلافت اسلامی با سیاست عثمانیگری قرین و همسرشت است و نوخلافت اسلامی کنه عثمانی گری است که با احیای هویت مذهبی- تاریخی ترکیه بازیافت و تقویت میشود.
خلاصه ماشینی:
در تحلیل سازه انگارانۀ پژوهش حاضر، میتوان پرسش اصلی تحقیق را چنین طـرح کرد که ماهیت و کارکرد عینی دو گزارة «عثمانیگری» و «نوخلافت اسلامی» به عنـوان دو مفروض بین الاذهانی در سیاست خارجی ترکیه چیست و چه نسبت و رابطه ای بـین آنها وجود دارد؟ در مقابل فرضیه ای که میتوان طرح کرد این اسـت کـه بـا توجـه بـه ساختار قدرت و الگوهای رایج و سنت های ریشه دار دینی در منطقه و خاورمیانه ، ترکیه با طرح راهبرد جدید عثمانیگری که به نوعی «نوخلافت اسلامی» برگرفته از آن است ، در صدد برون رفت از سیاست های سنتی کمالیست ها و بازیابی هویت اسلامی به همـراه تعیین دایرة نفوذ و منافع است که با بازگشت به گذشته بدان مشروعیت و پایۀ تـاریخی میدهد.
١. احمد داود اوغلو در کتاب خود، عمق استراتژیک ، که میتوان آن را نقشۀ راه حزب عدالت و توسعه دانسـت ، چنین استدلال می کند: «سیاست خارجی ترکیه دارای توازن و تعادل نیست و تأکید بیش از اندازه بر رابطـۀ بـا اروپای غربی و امریکا و غفلت از خاورمیانه و جهان اسلام ، موجب از دست رفتن بسیاری از منافع این کشـور در این مناطق شده است ».
پرسش اینجاسـت کـه بـین طـرح خاورمیانـۀ بزرگ امریکا با سیاست عثمانیگری ترکیه ، که هر دو همکاری و مراوده بین کشورهای منطقه را در فضایی دموکراتیک و امن مد نظر دارند، چه ارتباطی میتواند وجود داشـته باشد؟ آنچه در ابتدای امر به ذهن میرسد این است کـه ترکیـه بـا توجـه بـه اینکـه از اعضای ناتوست و در پیوستن به اتحادیۀ اروپا به حمایـت هـای امریکـا نیازمنـد اسـت ، قاعدتا باید اهرم اجرایی امریکا برای گسترش دموکراسی یا همان طرح خاورمیانه بزرگ در منطقه عمل کند.