چکیده:
«معناشناسی اوصاف الهی» یکی از مهمترین مباحث حوزه خداشناسی است. در این زمینه، این مسئله بررسی میشود که اگر خداوند دارای صفات است، آیا شناسایی این صفات ممکن است یا خیر؟ در صورتی که شناخت صفات خداوند ممکن باشد معنای آنها چیست؟ آیا همان معنایی که برای صفات انسان در نظر گرفته میشود، برای صفات الهی نیز مطرح است یا خیر؟ نظریههای متعددی در پاسخ به این پرسشها از سوی اندیشمندان ادیان گوناگون ارائه شده است؛ از جمله ابنمیمون در حوزه کلام یهودی و قاضی سعید قمی در حوزه کلام اسلامی به این بحث پرداخته و قایل به الهیّات سلبی شدهاند؛ یعنی معنای اوصاف الهی را غیر قابل شناخت دانسته و آنها را به صفات سلبی برگرداندهاند. این مقاله دیدگاه این دو اندیشمند مسلمان و یهودی را مورد بررسی و نقد قرار داده است.
خلاصه ماشینی:
"پس روشن شد که صفت از دو حال خارج نیست: یا صفت همان ذات موصوف است، پس شرح اسم است و ما این مطلب را در حق خداوند از این جهت منع نمیکنیم، بلکه از جهت دیگری ـ که به زودی بیان خواهیم کرد ـ آن را منع میکنیم؛ و یا صفت غیرموصوف است و معنایی زاید بر موصوف است، که این منجر به عرض بودن آن صفت برای ذات میشود و با سلب کردن اسم «عرض» از صفات باری تعالی، معنای عرض از آنها سلب نمیشود؛ زیرا هر معنایی که زاید بر ذات باشد لاحق به ذات میشود و مکمل حقیقت ذات نخواهد بود و معنای «عرض» همین است، علاوه بر اینکه اگر صفات کثیر باشند لازم میآید اشیای کثیری قدیم شوند، و حال آنکه در این صورت، وحدانیتی در کار نخواهد بود، مگر اینکه معتقد شویم: ذات او واحد و بسیط است، نه ترکیبی در او هست و نه تکثیر معانی، بلکه یک معنای واحدی است، از هر جهت که او را لحاظ کنید و به هر اعتباری که او را اعتبار نمایید او را واحد مییابید که به هیچیک از دو معنا قبول قسمت نمیکند و در او نه کثرتی در درون ذهن مییابید و نه در خارج ذهن.
نکته اول ابن میمون در توضیح این مطلب که سلبها چگونه میتوانند توصیف خداوند باشند، مینگارد: [نباید گمان کرد که] صفت آن چیزی است که تنها موجب تخصیص موصوف میشود و موصوف را از اشتراک با غیر خودش در آن صفت بازمیدارد، بلکه گاهی صفت، صفت موصوف است، هرچند آن موصوف با غیر خودش در آن صفت اشتراک داشته باشد و از اینرو، تخصیصی [کامل] به واسطه آن صفت برای موصوف حاصل نشود؛ مانند اینکه از دور، انسانی را ببینی و سؤال کنی: «آن شیء چیست؟» و در پاسخ گفته شود که حیوان است."