چکیده:
تکوین حکومت ایلخانی در ایران و پذیرش آیین بودایی از سوی هلاکو زمینه را برای حضور بوداییان در ساختار حکومت فراهم نمود. بوداییان که پیش از این در مناسبات حکومتی در ایران نقشی نداشتند از این پس وارد ساختار حکومت شدند. با پذیرش آیین بودایی در میان تعدادی از ایلخانان، عده زیادی از پیروان آیین بودا از سرزمینهای چین و تبت و ایغور به ایران مهاجرت کردند. بوداییان در سراسر قلمرو ایلخانی بتکدههای بودایی بر پا کردند و به اجرای آیین مذهبی خویش پرداختند. تعدادی از ایلخانان نیز پیرو آیین بودا شدند و از مشاورت بوداییان بهره میبردند، چنانکه هلاکو و آباقاخان مشاوران بودایی در دربار خود داشتند. علاوه بر این، بوداییان در مناصب نظامی و حکومتی نیز به کار گرفته شدند. بوداییان تا زمان غازان در حکومت ایلخانی به فعالیت خود ادامه دادند، ولی با مسلمان شدن غازانخان اوضاع آنها تغییر یافت، به طوری که وی بوداییان را مجبور به پذیرش اسلام یا ترک قلمرو ایلخانان نمود. اما پیش از آن بوداییان بعضی از بالاترین مناصب دربار را به دست آورده بودند و در کارهای سیاسی و مذهبی صاحب نفوذ بودند.
خلاصه ماشینی:
تعدادی از ایلخانان نیز پیرو آیین بودا شدند و از مشاورت بوداییان بهره میبردند، چنانکه هلاکو و آباقاخان مشاوران بودایی در دربار خود داشتند.
از جمله عطاملک جوینی را برای رتق و فتق امور او به هلاکو معرفی نمود و از این تاریخ است که عطاملک در شمار خواص ایلخان درآمد و با او در همۀ سفرها همراه بود و در فتح قلاع اسماعیلیه حضور داشت و از نابودی کتاب های قلاع اسماعیلی جلوگیری کرد.
ارغون آقا در زمان فتح بغداد نیز یکی از ملازمان هلاکو بود و وی را در این جنگ همراهی مینمود ( رشیدالدین فضل الله ، ٢/١٣٣١: ٧٠٧).
یکی از این بوداییانی که در فتح این قلاع نقش داشت توکال بهادر بخشی (نام بخشی نشان میدهد که بودایی است ) بود که به عنوان ایلچی به همراه عده ای به نزد رکن الدین خورشاه رفت تا خورشاه را وادار کند اگر مطیع ایلخان است قلاع را ویران نماید (رشیدالدین فضل الله ٢/١٣٣١: ٦٩٣).
یشموت در جنگ های مصر و شام حضور داشت و به فرمان هلاکو مأمور گردید تا به دیار بکر رفته و میافارقین را فتح کرده و سپس ملک کامل را به قتل برساند (رشیدالدین فضل الله ٢/١٣٣١: ٧٢٥)، بدین سبب که ملک کامل با وجود داشتن یرلیغ از منگوقاآن ، در زمان محاصره بغداد سپاهیانی را برای یاری رساندن به مستعصم ، خلیفۀ عباسی، فرستاده بود.
زمانی که ارغون در سرای منصوریۀ اران بود، اردوقیا به همراه پولاد چینگ سانگ که او نیز بودایی مذهب بود از سوی قاآن به دربار ارغون رسیدند و یرلیغی از سوی قاآن مبنی بر این که ارغون به جای پدرش ایلخان ایران باشد آوردند (بناکتی ١٣٤٨: ٤٤٣).