چکیده:
سیدجمال در پیایجاد سازگاری میان اسلام سنتی و چالشهای علمی
و فلسفی غرب بود و در این زمینه موضع میانهای را در پیش گرفت.
سیدجمال علوم و فنآوری جدید غرب را از آداب و اخلاق غربی
انفکاکناپذیر میداند و معتقد است جهان اسلام بدون پذیرش
پیامدهای کلامی و فلسفی آن میتوانند به آن دست یابند. نویسنده در
این مقاله ضمن انتقاد از مادهگرایان و معرفی آنان به عنوان ویرانگر
تمدن و جامعه انسانی، توجه روشنفکران مسلمان را به خطر جدی آنان
جلب کرده است. نویسنده دیدگاههای سیدجمال در باب دین، فلسفه و
علم را گویای موضع روشنفکران مسلمان قرن نوزدهم میداند که از
قدرت، ثروت و برتری علمی و فنی غرب از یک سو و از ضعف جهان
اسلام و سیطره و تجاوز غرب بر آن از سوی دیگر، ناراحت بودند و
کشورهای مسلمان را به فراگیری علوم و فن آوری جدید غرب دعوت
میکردند.
خلاصه ماشینی:
"همه نسل فعالان سیاسی و متفکران مسلمان قرن نوزدهم در این فرض اساسی او مشارکت داشتند که: علوم و فن آوری جدید غرب در اساس از اخلاق و آداب ملتهای اروپایی انفکاک پذیرند و جهان اسلام بدون این که لزوما پیامدهای فلسفی و کلامی ناشی از کاربرد آنها را در زمینه غربی بپذیرد، میتواند و باید به آن دست یابد.
نامه سیدجمال - هر چند بسیار کوتاه - به ارنست رنان در پاسخ به سخنرانی معروف او در سوربن در سال 1883 م، که در آن آشکارا به اسلام به مثابه مانع فلسفه و علم حمله کرد، سند مهم دیگری برای فهم دیدگاه سیدجمال درباره اسلام و علوم جدید است.
شایان ذکر است که سیدجمال رساله خود را با گفتار کوتاهی به پایان میبرد که نشان نوگرایی اسلامی شده است: اگر کسی بگوید چون جهان اسلام چنین است پس چرا مسلمانان بدین حالت تأسف آور و غمانگیز میباشند؟ جواب گویم هنگامی که آنان مسلمان [حقیقی ]بودند، بودند چنان که بودند و عالم هم به فضل آنان شهادت میدهد و اما اکنون پس به این سخن شریف اکتفا خواهم کرد: «ان الله لا یغیر ما یقوم حتی یغیروا ما بأنفسهم»[ خداوند سرنوشت هیچ قوم و ملتی را تغییر نمیدهد مگر آن که آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند.
به راحتی از لحن سیدجمال در مییابیم که او خطر قریب الوقوع طبیعت گرایی (مادهگرایی) را برای آینده جهان اسلامی چقدر جدی میدانست ؛ از این رو سخن بسیار جنجالی و بحث برانگیز سیدجمال علیه مادهگرایان از اهمیت ویژهای برخوردار است، زیرا میکوشد تا توجه روشنفکران مسلمان را به چالشهای فلسفی و اخلاقی برخاسته از رویارویی جهان اسلام با جهانبینی (1) جدید جلب کند."