چکیده:
توجه به مسئله هویت ملی در عصر مشروطه از اهمیت زیادی برخوردار شد؛ دغدغه هویت ملی در آثار بسیاری از نویسندگان این عصر، گویای جایگاه این مسئله در این دوره تاریخی است. از جمله این نویسندگان، پدر داستان نویسی کوتاه ایران، سید محمدعلی جمال زاده است. براین اساس، پژوهش حاضر با هدف تشریح جایگاه نمادهای هویت ملی در آثار این نویسنده (یکی بودیکی نبود؛ تلخ وشیرین؛ کهنه و نو؛ قصه مابه سر رسید) درمراحل مختلف زندگی ادبی او صورت گرفته است .پژوهش حاضر از نوع پژوهش های توصیفی، کیفی است که با استفاده از روش تحلیل محتوا صورت گرفته است. بدین منظور با مطالعه ابعاد هویت ملی، مباحث نظری و ادبیات پژوهش درباره هویت ملی، مولفه هایی برای این هویت تعیین و سازه تحلیل محتوا تهیه شد و بر مبنای آن، میزان و نوع توجه به هویت ملی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان می دهد که از بین مولفه های هویت ملی در داستان های جمال زاده، بیشترین فراوانی متعلق به نمادهای زبان فارسی است. در مراحل بعدی این واکاوی نمادهای جغرافیایی، تاریخی، ادبیات، و مشاهیر و فرهنگ از بیشترین فراوانی ها برخوردارند. تعمق در آثار جمال زاده نشان می دهد این نویسنده در اوایل داستان نویسی، به ساختار عینی و مادی هویت توجه بیشتری کرده و در اواخر دوره داستان نویسی به ساختار معرفتی هویت بها داده است. تحلیل کیفی محتوای داستان های جمال زاده نشان می دهد عناصر هویت ملی در آثار وی بسیار پررنگ و تقریبا تمام جنبه ها در آن مورد توجه قرار گرفته است. آثار او وابسته به زمینه بوده واز این حیث حال و هوای ایرانی دارند به نحوی که می توان گفت هر چند جمالزاده خود در ایران نمی¬زیسته است اما در دنیای داستانهایش درایران وهمراه با ایرانیان زیسته است.
خلاصه ماشینی:
نتایج پژوهش نشان می دهد که از بین مؤلفه های هویت ملی در داستان های جمال زاده ، بیشترین فراوانی متعلق به نمادهای زبان فارسی است .
تحلیل کیفی محتوای داستان های جمال زاده نشان می دهد عناصر هویت ملی در آثار وی بسیار پررنگ و تقریبا تمام جنبه ها در آن مورد توجه قرار گرفته است .
مؤلفه های هویت ملی که اساس کار این مقاله قرار گرفتند عبارتند از: فرهنگ (آداب و رسوم و اعیاد، لباس ، غذا و باورها)، ویژگی های اخلاقی ملی (مثبت و منفی )، شناسنامه ایرانی (اذعان به داشتن هویت ایرانی )، آثار و مکان های باستانی ، اساطیر ملی ، پرچم ، ورزش های باستانی ، قومیت ها و خرده فرهنگ ها، سرود ملی ، جغرافیا و مکان ها، اقتصاد ملی ، هنر ایرانی ، زبان فارسی (اصطلاحات و کنایه ها، ضرب المثل ها، الفاظ خارجی ، خط و الفبای فارسی )، ادبیات ، تاریخ و تمدن ، مشاهیر ایرانی ، تقویم ، نام های ایرانی .
پرسش دوم : بیشترین و کمترین فراوانی مؤلفه های هویت ملی در آثار داستانی مورد بررسی ، مربوط به کدام مؤلفه ها هستند؟ نتایج تحلیل محتوای توصیفی مؤلفه های هویت ملی در داستان های مورد بررسی در کتاب «یکی بود یکی نبود» کمتر از همه و در کتاب «تلخ و شیرین » بیش از همه ، به مؤلفه فرهنگ و مشتقاتش توجه شده است ؛ البته فراوانی های این مؤلفه در چهار کتاب ، تفاوت فصلنامه علمی-پژوهشی چشمگیری با هم ندارند.