چکیده:
هدف اصلی مقالة حاضر، بررسی ثبات نرخ حقیقی ارز در اقتصاد ایران و شناسایی عوامل
مؤثر بر آن در کوتاهمدت و بلندمدت است. نتایج مطالعه، ناپایایی نرخ حقیقی ارز در
اقتصاد ایران را تأیید میکند که به مفهوم رد فرضیة برابری قدرت خرید مطلق بلندمدت
در اقتصاد ایران میباشد و بدان معناست که نرخ حقیقی ارز در بلندمدت به سطح تعادلی
مورد نیاز خود جهت تحقق برابری قدرت خرید، برگشت نکرده و شوکهای حقیقی و پولی
وارده بر اقتصاد نرخ حقیقی ارز را متأثر میسازند. قیمت حقیقی نفت، رشد سطح
بهرهوری، نرخ انباشت سرمایه، شدت کنترلهای تجاری و ارزی، سیاست مالی، سیاست پولی،
و سیاست تضعیف ارزش اسمی پول ملی، عوامل تعیین کنندة نرخ حقیقی ارز در ایران
میباشند. مقایسة ضرایب متغیر تصحیح خطا در الگوی نرخ حقیقی بازار موازی ارز با
الگوی نرخ حقیقی موزون ارز نشان میدهد که نرخ حقیقی بازار موازی ارز در مواجهه با
تحولات متغیرهای اقتصاد کلان و شوکهای حقیقی و پولی، نسبت به نرخ حقیقی موزون ارز،
واکنش مناسبتری نشان داده و لذا به مقدار تعادلی بلندمدت، نزدیکتر است. بر
اساس نتایج مطالعه، اثر شوکهای پولی بر نرخ حقیقی بازار موازی ارز در کوتاه مدت
نسبت به شوکهای حقیقی کمتر است. این پدیده، بر اساس مدلهای انتظارات عقلائی در
شرایط تورمی و بالا بودن واریانس شوکهای پولی قابل توجیه است. از طرف دیگر، اثر
شوکهای پولی در بلندمدت نیز خنثی نیست. تقویت نرخ حقیقی بازار موازی ارز در
بلندمدت، در واکنش به سیاستهای پولی انبساطی، با مشخصههای نظام ارزی و پولی کشور
سازگاری دارد. این پدیده، بیانگر آن است که نرخ اسمی بازار موازی ارز در بلندمدت،
متناسب با تغییرات قیمتهای نسبی تعدیل نمیگردد که مبین دو نکته است: اول، به علت
استمرار شوکهای پولی در اقتصاد ایران، آثار این شوکها بر نرخ حقیقی ارز دائمی شده
است. دوم, تقویت نرخ حقیقی ارز در ازای سیاستهای پولی انبساطی، نشان دهنده
نوسانی بودن همراه با انعطاف ناپذیری کامل نرخ اسمی ارز به جهت مداخله بانک مرکزی
در بازار ارز است.
خلاصه ماشینی:
"بر این اساس و با توجه به ویژگیهای ساختاری اقتصاد ایران، متغیرهایی که به عنوان توضیح دهنده رفتار نرخ حقیقی ارز در نظر گرفته میشود، عبارتند از: اول متغیرهای حقیقی، شامل قیمت حقیقی نفت، نرخ رشد بهرهوری، شدت کنترلهای تجاری و ارزی، شدت کنترلهای حساب سرمایه و نرخ انباشت سرمایه؛ و دوم، متغیرهای سیاستگزاری کلان اقتصادی دولت، شامل سیاست مالی، سیاست پولی، و سیاست تضعیف ارزش اسمی پول ملی، که در خصوص هر یک از این متغیرها و شاخصهای جانشین توضیحات مختصری ارایه میگردد.
د. ضریب متغیر نرخ انباشت سرمایه در همة الگوها از نظر آماری معنیدار و دارای علامت مطابق انتظار میباشد؛ یعنی افزایش نرخ انباشت سرمایه، نرخ حقیقی بلندمدت ارز را تضعیف نموده است زیرا در اقتصاد ایران به دلیل وابستگی ساختار تولیدی به واردات، افزایش سرمایهگذاری حتی در بخش قابلمبادله، منجر به افزایش واردات و در نتیجه افزایش (کاهش) کسری (مازاد) تجاری میگردد؛ افزایش (کاهش) کسری (مازاد) تجاری نیز به نوبة خود نرخ حقیقی ارز را تضعیف مینماید.
نتایج مطالعه رفتار نرخ حقیقی بازار موازی ارز و نرخ حقیقی موزون ارز نشان میدهد که قیمت حقیقی نفت، رشد سطح بهرهوری، نرخ انباشت سرمایه، شدت کنترلهای تجاری و ارزی، سیاست مالی، سیاست پولی، و سیاست تضعیف ارزش اسمی پول ملی، عوامل تعیین کنندة نرخ ارز حقیقی در اقتصاد ایران میباشند."