چکیده:
عرفــان از پایــه هــای اساســی جهــان بینــی اســلامی اســت کــه در جهــات مختلــف زنــدگانی بــشری نمــود یافتــه اســت . از جملــه مبــاحثی کــه عرفــان و تــصوف، پیونــد عمیقــی بــا آن داشــته هنـر اسـلامی اسـت . از مهمتـرین شـاخه هـای هنـر اسـلامی ، معمـاری اسـلامی اسـت کـه توانـایی جلــوهدهــی عرفــان و تــصوف را بــه نحــو عــالی داشــته اســت . در هنــر معمــاری اســلامی ، ابتــدا مــساجد کــه تعــداد آنهــا بــه کثــرت در میــان ســرزمین هــای اســلامی دیــده مــی شــود و ســپس بناهــای آرامگــاهی توانــسته انــد عرفــان و تــصوف را کــه ریــشه در عقایــد راســخ و باورهــای دینــی مــسلمانان دارد بــه منــصة ظهــور برســانند. بناهــای آرامگــاهی بزرگــان دینــی و شــیوخ و ســادات بــزرگ کــه پیــشگامان عرفــان و تــصوف در عــصر خــود بــودهانــد، بــه وســیلة مریــدان و طرفـداران خـود کـه از حاکمـان و یـا عامـة مـردم بـودهانـد سـاخته شـده اسـت . در سـاختار ایـن بناهــا از اشــکال عناصــر اصــلی حیــات بــشری الهــام گرفتــه شــده و در تزیینــات آنهــا از متــون قرآنــی و احادیــث بــا خطــوط اســلامی اســتفاده شــده کــه همــین موجــب فــراهم آوردن فــضای معنــوی و عرفــانی در آنهــا شــده اســت . در ایــن نوشــتار، زمینــه هــای عرفــان و تــصوف در دارالارشــاد اردبیــل و شخــصیت عرفــانی شــیخ امــین الــدین جبراییــل و کــشف تــاثیر و تــاثرات عرفــان و حکمــت اســلامی در ســاختار معمــاری و عناصــر جنبــی آرامگــاه ایــن عــارف و نیــز اشـاعه تـشیع و عرفـان و تـصوف مـورد تحلیـل و بررســی قـرار گرفتـه اســت ؛ لـذا در ایـن مقالــه ســوال ایــن اســت کــه در ایــن راســتا بقعــه شــیخ امــین الــدین تــا چــه حــد در تجلــی عرفــان و تـصوف اسـلامی زمـان خـود و پـس از آن مـدخلیت داشـته اسـت ؟ روش تحقیـق در ایـن نوشـته تحلیلی _ تاریخی ، اسنادی و میدانی و ابزار کار، کتابخانه ای است .
خلاصه ماشینی:
بــا توجــه بــه اینکــه تــاکنون مقولــه ای در زمینة روشـن نمـودن نقـش ایـن اثـر معنـوی در اشـاعه عرفـان و تـصوف و گـسترش تـشیع صــورت نگرفتــه اســت ، هــدف مــا در ایــن تحقیــق میــان رشــته ای بررســی ابعــاد گونــاگون تفـسیر تـأثیرات اندیـشه هـای عرفـانی در سـاختار معمـاری، تزیینـات و کتیبـه هـای بـه کـار رفتـه در بقعــه شــیخ امــین الــدین جبراییــل بــا توجــه بــه پیــشینة درخــشان عرفــان و تــصوف در بقعــة شیخ امین الدین جبراییل دارالارشاد اردبیل و رسیدن به فرضیات مورد نظر می باشد.
ملکـه گلمغـانی زاده اصـل و حـسن یوسـفی نیـز در سـال ١٣٨٥ تحـت عنـوان «هنـر نمـایی شـاه محمـد اصــفهانی در دیـوار نگـاره هــای بقعـة شـیخ امــین الـدین جبراییـل کلخــوران اردبیــل خاســتگاه دولــت صــفوی» بــه بررســی مــوارد خاصــی مثــل دیــوار نگــاره هــای موجــود در ایــن آرامگــاه پرداختــه شــده اســت و تــاکنون هــیچ گونــه تحقیــق و پژوهــشی در زمینـة جنبـه هـای عرفـانی و تـصوف بقعـة شـیخ امـین الـدین جبراییـل بـه عمـل نیامـده و همــین مــسأله مــا را بــه کنـدوکاو دربــارة ترغیــب ایــن ســوال مــی کنــد کــه بقعــة شــیخ امـین الـدین جبراییـل تـا چـه حـد در تجلـی عرفـان و تـصوف اسـلامی زمـان خـود و پـس از آن مدخلیت داشته است ؟ ٢- بحث ٢-١- عرفان و تصوف در دارالارشاد اردبیل شهر اردبیل بـا قـدمتی چنـدین هـزار سـاله ، قبـل از ظهـور اسـلام نیـز بـه عنـوان کرسـی آذربایجــان و مرکــز موبــدان و بنــا بــه گــزارش برخــی از مورخــان کــوه ســبلان معبــد عابــدان روزگــار خــویش و محــل تولــد و مقــر زرتــشت پیــامبر بــوده و ســابق هــای درخـشان در فرهنـگ دینـی و معنـوی داشـته اسـت کـه اکنـون نیـز آثـار باسـتانی و قبـور موبـدان آن زمـان بـاقی مانـده و برخـی از منـاطق و روسـتاها بـه نـام آنـان شـناخته مـی شـود (مــولایی ، ١٣٨٨: ٧٥).