چکیده:
کتاب مدخل منظوم نخستین رساله علم نجوم ایرانی ـ اسلامی است که به نظم میباشد و در مورد مؤلف آن اختلاف نظر
وجود دارد. بعضی آن را متعلق به خواجه نصیرالدین طوسی و برخی متعلق به فخرالدین مبارکشاه بخاری میدانند، ولی بیشتر
محققین و متنشناسان متفقالقولند که این کتاب سروده عبدالجبار خجندی است. در این مقاله پس از شرح مختصری از احوال
خجندی، به معرفی تعدادی از نسخههای خطی مدخل منظوم که در کتابخانههای دانشگاه قاهره، مجلس شورای اسلامی ایران،
کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، کتابخانه شهری اصفهان و... نگهداری میشوند،
پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
"(4) این محققان در نوشتههای خویش به 24 نسخه خطی رساله مدخل منظوم عبدالجبار خجندی که در کتابخانههای دانشگاه قاهره (شماره 2/2 ؛ 3/13)؛ کتابخانه مجلس جمهوری اسلامی ایران (نفیسی: شمارههای 753، 23/2382؛ 3/2412؛ 3/2421؛ 7/2794؛ 1/4158؛ 6/43)؛ کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران (شمارههای 3/302، 2/1402، 35/2093، 8/2160، 2/2449، 7/3382، 3/3529، 1/3557)؛ کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران (شمارههای 4/207، 1/354)؛ کتابخانه دانشکده پزشکی______________________________ 1.
کتابدار کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، خانم ناهید حبیب آزاد، سال 1996 فهرستی را تحت عنوان «کتابشناسی نسخههای خطی کمالالدین مسعود خجندی در کتابخانههای ایران و دیگر کشورها» مرتب نمود و این فهرست در 76 صفحه، توسط محقق تاجیک، آقای دکتر احسان جان عاقلاف، همراه با شرح اصطلاحات و لغتنامه به خط سریلیک برگردانده و به عنوان اهدای کتابخانه ولایتی شهر خجند، در روزهای بزرگداشت خواجه کمال به چاپ رسید.
محقق و متخصص تاریخ ریاضیات و نجوم اسلامی استاد دانشگاه دولتی خجند، پروفسور خورشیدجان عبداللهزاده در مقاله خویش «نجم اندر ریگ و دریا رهنماست» که در فصلنامه احیای عجم (سال 1999، شماره 4) به چاپ رسیده است، نگاه گذرایی بر جایگاه علمی عبدالجبار خجندی و رسالهاش مدخل منظوم انداخته و سعی کرده است در این زمینه مطالب جدیدی را ارائه نماید.
لازم به ذکر است که معرفی نسخ خطی مدخل منظوم عبدالجبار خجندی که هم اکنون در کتابخانهها و گنجینههای کشورهای مختلف نگهداری میشوند، برای شناخت شخصیت علمی مؤلف رساله و جایگاه او در تاریخ علوم، به خصوص در تاریخ نجوم قرون وسطی، بسیار مهم است."