چکیده:
محمد علی بن محمدرضا یکی از سیاحان ایرانی است که حدود هجده سال به سفر در کشورهای مختلف آسیا و اروپا
پرداخت و شهر به شهر و گاه روستا به روستا را طی نمود و در این مدت دیدهها و شنیدههای روزانه خود را (در هر شرایطی که بود) به
روی کاغذ میآورد. او غالبا هیچگونه شناختی از مکانی که به آن سفر میکرده، نداشته بلکه با پرسش از مردم هر منطقه درباره آن مکان
یا منطقه دیگر، اطلاعات به دست میآورده و یا از کتابهای راهنما استفاده میکرده است. حاج سیاح بعد از بازگشت از این سفرها،
وارد دسته بندی سیاسی شد و به علت عضویت در حوزه بیداران، مدتی زندانی گردید. در این مقاله پس از پرداختن به شرح حال
سیاح، به سفرنامه او و نوع نگاه و شیوه گزارش سیاح نسبت به هر منطقه پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
"(2) سفر سیاح تقریبا 150 سال پیش آغاز میشود و چنان که گفته شد، حدود هجده سال ادامه مییابد و در این سیاحت طولانی او میتواند روسیه، ارمنستان، گرجستان، آلمان، اتریش، لهستان، فرانسه، انگلستان، ایرلند، دانمارک، سوئد، ایتالیا، بلژیک، سوئیس، یونان، ترکیه، اکثر کشورهای بالکان و هند و قفقاز را شهر به شهر و گاه روستا به روستا سیاحت کند و حتی از سیبری سر درآورد، تا جایی که گاهی برخی از شهرها و کشورها، نظیر فرانسه، آلمان، انگلیس، ترکیه و روسیه، را نه یکبار، بلکه چند بار ببیند.
که اشاره به یکی دو مورد از آن خالی از فایده نیست: توالت فرنگی: سیاح چون نمونه آن را در ایران ندیده است، به ناچار چنین توضیح میدهد: «ظرف چینی مانند سفید، سوراخی دارد که آنچه از کثافات بر او داخل فرو میرود و در پهلو به دیوار صندوقچه بی دری نصب شده ملون به روغن قهوهای رنگ؛ در او کاغذها و روزنامهها به قاعده بریده و در آن نهاده [کاغذ توالت [که آفتابه فرنگیان است، بدان خود را پاک میکنند و به دیوار سنگابی است از مرمر و بر او شیری است که به مجرد دست نهادن، آب از او جاری میگردد و تطهیر کرده میشود.
» (3) (دوش حمام؟) آسفالت: سیاح در لندن میبیند جایی را آسفالت میکنند ولی چون قبلا این عمل را ندیده بود، چنین گزارش میدهد «کوچهها سنگفرش، در حوالی بورس [خیابان مرکز بورس] و جاهای دیگر سنگ ریزه ریخته که گویا یک پارچه سنگ است، و وضع سنگ آن است که اولا مسطح میکنند خیلی سخت، بعد از چوب فرش نجاری شده قیر را آب کرده با ریگ بسیار ریزه غربال شده و ریگ دیگر بزرگتر گرم بر زمین ریخته هموار ______________________________ 3."