چکیده:
خواجه افضلالدین محمد بن حبیبالله خجندی اصفهانی که یکی از علما و فقهای با نفوذ عصر صفوی محسوب میشد،
تأثیر به سزایی در افکار سیاسی ـ مذهبی شاه اسماعیل دوم صفوی داشت. در این مقاله سعی شده بر اساس اطلاعات منابع تاریخی و
ادبی، به بررسی جایگاه خواجه افضلالدین ترکه در شکلگیری اندیشههای سیاسی و مذهبی شاه اسماعیل دوم صفوی پرداخته شود.
همچنین در نوشتار ذیل فعالیت علمی و ادبی خواجه افضلالدین نیز مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
"زیرا مؤلف کتاب خلاصةالتواریخ قاضی احمد قمی که در واقع از معاصران افضلالدین ترکه به شمار میآمد، راجع به تاریخ و مکان فوت خواجه اطلاعات نسبتا مفصلتری را ارائه کرده و از جمله نوشته است: «و هم در این ایام یعنی در عشر اول ذی حجه سنه مذکوره، مرحوم خواجه افضل ترکه اصفهانی که به مزید فضل از اقران ممتاز بود و از دارالسلطنه هرات همراه اردوی معلی بوده، در آستانه امامزاده واجبالتعظیم و التکریم ـ امامزاده عبدالعظیم علیه و علی آبائه التحیة و التسلیم ـ بیمار شده، در هر موضع اندرمان بر بستر بیماری افتاده، فوت شد و در آستانه متصله به حرم امامزاده مدفون گشت.
مطالبی که محققین در این زمینه از منابع اقتباس کردهاند، در حاشیه تحلیل طرز تفکر شاه اسماعیل دوم صفوی آمده و این مطلب اگرچه مفید است، ولی نمیتواند به طور کامل عقاید سیاسی و طرز تفکر دینی ـ مذهبی خواجه افضل الدین ترکه را منعکس نماید.
* * * مژگان نگشایی ز هم ار نور شوم ماتم کندت هوس اگر سور شوم دوزخ کنی آرزو اگر حور شوم با این همه نگذاری اگر دور شوم * * * از محتسب امروز دل زار گسیخت کو ریخت شراب و عود را تار گسیخت زنهار در میکدهها بر بندید کان خر امروز باز افسار گسیخت (1) صاحب تذکره روز روشن سه بیت دیگر به عنوان نمونه از اشعار خواجه افضلالدین ترکه آورده است: کشیدم دوش افضل ساغری از دست بدمستی که استغنا از آن بر حوض کوثر میتوانم زد * * * «افضل» خوبان اسیر آهم کردند صید غم خود به یک نگاهم کردند روز طربم به شام غم آوردند درمانده شبهای سیاهم کردند (2) مؤلف کتاب مجمعالخواص نیز در وصف طبع شعرگویی خواجه افضلالدین ترکه گفته است: «خواجه افضل ترکه، منظور شاه مرحوم بود و در اکتساب علوم ظاهری بر امثال و اقران خود برتری داشت."