چکیده:
برخی از آثار و ثواب هایی که در قرآن کریم و روایات اهل بیت آمده، غیرقابل باور، مبالغه آمیز و غیرمنتظره دیده می شود؛ یعنی برای یک عمل به ظاهر کوچک، ثواب و عقاب یا اثری بسیار بزرگ بیان شده که در تلقی اولیه، بسیار عجیب و نامتناسب به نظر می رسد. مشکل آشکار این متون، مخالفت آنها با نظام عدالت الهی است. هم ازاین رو بسیاری از مبلغان دینی احساس می کنند مفاد این متون، نظام ذهنی مردم را در باب معارف دینی برهم می زند و منشا بدفهمی و کژتابی است. مشکل دیگر، اختلافی است که در پاداش برخی از اعمال وجود دارد.
در این مقاله پس از ذکر نمونه های متعددی از این موارد در آیات و روایات و دسته بندی آنها، به نقل و بررسی آرای مفسران و شارحان حدیث پرداخته شده است. تعدد و تنوع تلاش مفسران و شارحان حدیث نشان می دهد که اصل این اشکال برای آنان بسیار جدی بوده و ظواهر آیات و روایات برای آنان قابل پذیرش نیست. ازاین رو تلاش کرده اند متن آیه یا حدیث را با محمل موجه و احتمالات متعددی توجیه کنند. از جمله: ضعف سندی، اختصاص به مورد خاص، مجازگویی به اهداف تربیتی، عدم توفیق نااهلان، ناتوانی ادراکات انسان از تصور پاداش های اخروی و... .
Some of the rewards and punishments recounted in the Holy Qur’ān and the traditions of the Ahl al-Bayt are viewed as unbelievable، exaggerating، and unexpected; that is، a very great reward and punishment or consequence is stated for an apparently small action that، at first impression، seems to be very astonishing and disproportionate. The obvious problem with these texts is their discordance with Divine justice system. Thus، many of the religious propagators feel that the content of these texts would disturb people’s mental system concerning religious knowledge and is a source of misunderstanding and equivocation. Another problem is the difference existing in the rewards of some actions.
After mentioning various examples of this issue in the verses and traditions and classifying them، the present article states and examines the opinions of the interpreters and commentators of ḥadīth. The multiplicity and variety of the attempts made by the interpreters and commentators of ḥadīth indicates that the originality of these problems is very serious to them and the apparent aspects of the verses and traditions are not acceptable to them. Therefore، they have tried to explain away the context of the verse or the tradition in a justified approach and by various probabilities، including: weakness of the chain of transmission، exclusiveness to a particular subject، allegorization for educational purpose، failure of the unworthy، inability of man’s perceptions of the image of the otherworldly rewards، etc.
خلاصه ماشینی:
"اما در این میان نکتهای غریب وجود دارد که بررسی این آیات و روایات را اندکی دشوار کرده و در معرض تردید قرار میدهد؛ و آن اینکه برخی از این آثار و ثوابها، غیرقابل باور، مبالغهآمیز و غیرمنتظره دیده میشود؛ یعنی برای یک عمل بهظاهر کوچک، ثواب و عقاب یا اثری بسیار بزرگ بیان شده که در تلقی اولیه، بسیار عجیب و نامتناسب بهنظر میرسد.
چه ضرورتی است که برخی از اعمال را معادل جهاد و شهادت در راه خدا یا بسیار برتر از آن بشماریم و انگیزهای فراتر از آن پدید آوریم؟ در این صورت اگر ضرورت جهاد پدید آید، با چه نوع انگیزهسازیای میتوان مؤمنان را به جهاد فرستاد؟ 4- عدم توفیق نااهلان احتمال دیگر در تفسیر این ثواب و عقابهای غریب اینکه متن این احادیث را بر معنای ظاهری خود نگاه داریم و این اعمال را بسان اکسیر ارزشمندی بدانیم که در حقیقت همة آن ثوابها و آثار را دارند، اما قائل باشیم کسی که استحقاق دریافت آن همه ثواب را ندارد، از این کیمیای شگفتانگیز محروم است؛ یعنی اگر خدای متعال کسی را شایسته آن همه لطف نبیند، او را از انجام آن عمل تکوینا منع کرده و از او توفیق آن عمل را میستاند.
این آثار اعتباری ناشی از فضل خداست و با اهداف تربیتی، یعنی برای تشویق بیشتر بندگان به تلاش و مجاهدت معنوی بیان شده است؛ بنابراین اگر خدا تنها بر اساس عدالت عمل میکرد، جز ثواب تکوینی و حقیقی نصیب کسی نمیگشت، اما از سر لطف گستردة خود بستر عمل را برای بندگان هموار ساخته و طلب و اشتیاق را در دلهای آنان پدید آورده تا نیل به کمال مطلوب بر آنان گران نیاید و صعوبت مسیر، موجب محرومیتشان نگردد."