چکیده:
در بسیاری از کشورهای جهان هر ساله میزان تمرکز بازارها در صنایع مختلف اندازهگیری
میشود که نتایج آن راهنمای دولتها برای سیاستگذاریهای صنعتی و اقتصادی، بقای
رقابت و رعایت حقوق مصرفکنندگان است. برای اندازهگیری تمرکز بازار از روشهای
متعددی استفاده میشود که معروفترین آنها روش نسبت تمرکز و شاخص هرفیندال است.
مقاله حاضر یک مطالعه موردی از اندازهگیری نسبت تمرکز بازار در صنعت سیمان ایران
است که با دو روش فوق محاسبه شده و در آن نسبت تمرکز بازار در دو سال مختلف (سال
1374 و سال 1381) اندازهگیری و مقایسه شده است. هدف اصلی این تحقیق اندازهگیری
میزان تمرکز بازار و نشان دادن تغییرات آن در سال 1381 نسبت به سال 1374 است. به
علاوه، تغییرات حاصله در دارندگان سهم اصلی این بازار نیز مورد بررسی قرار میگیرد.
نتایج مبین این است که تمرکز بالایی در صنعت سیمان ایران وجود دارد. به طوری که با
وجود افزایش تعداد کارخانجات تولیدکننده سیمان و افزایش ظرفیت تولید سیمان کشور در
طول این مدت، تمرکز در صنعت سیمان همچنان به نفع شرکتهای بزرگ تداوم داشته است.
خلاصه ماشینی:
"با گسترش مطالعات تحلیلی درباره موضوع تمرکز،آن چه در عمل بیشتر معیار محاسبه تمرکز قرار میگیرد، نسبت تمرکز 4 بنگاه و 8 بنگاه اصلی و مسلط در هر رشته صنعتی است، بطوری که اگر سهم 4 بنگاه بزرگ یک صنعت از بازار 60 درصد باشد، در این بازار وضعیت انحصار چند جانبه حاکم است.
در واقع، جمع سهم بازار بنگاه اول و دوم در سال 1381، نسبت به سال 1374 دارای 3/7 درصد افزایش است که نشانگر تمرکز بزرگ ایجاد شده در سطح دو بنگاه در صنعت سیمان ایران میباشد.
به علاوه گستردگی مکانی کارخانجات سیمان در سراسر کشور و انحصار منطقهای[33] برخی از آنها به دلیل هزینه بالای حمل و نقل سیمان، این شرکتها را، با وجود سهم محدود در بازار، در موقعیت انحصاری قرار میدهد، لیکن قیمتگذاری دولتی همچنان مانع از رفتار انحصاری آنان است.
- وجود بنگاههای بزرگ دولتی و وابسته به دولت با سرمایهگذاری سنگین انجام شده توسط آنان در صنعت سیمان، در طرحهای در دست اجرای افزایش ظرفیت و توسعه، موجب حفظ موقعیت مسلط این بنگاهها در بازار سیمان ایران در سالهای آینده خواهد شد.
لیکن در صورت تغییر سیاستهای دولت و ایجاد انگیزه کافی در بخش خصوصی برای سرمایهگذاری، نظیر وامهای بلندمدت و آزادسازی کامل قیمتها، امکان ورود بنگاههای جدید به صنعت افزایش یافته و احتمالا از درجه تمرکز بازار در صنعت سیمان ایران در سالهای آینده کاسته خواهد شد.
Ferguson (1998); Industrial Economics, Palgrave New York.
(2000); Industrial organization, Oxford university press, YMCA Library building, Jai Singh Road, New Delhi India."