چکیده:
نماد سیرتی ناپیدا از صورتی پیداست که با موجود شدن انسان و شروع تعقل نقشی کلیدی را در زندگانی بشریت آغاز نمود. نمادها در شکل های گوناگون از جمله نمادهای حیوانی، گیاهی و هندسی بروز یافتند و از میان آنها نمادهای حیوانی به دلیل نزدیکی انسان و حیوان، جایگاهی مهم را در ادوار گوناگون زندگی بشر به دست آوردند. با بررسی انواع نمادهای حیوانی در هر دوره می توان به افقی از دیدگاه های فکری بشر در آن زمان دست یافت. از میان دورههای گوناگون تاریخ گذشته نمادهای حیوانی موجود بر سفالینهها در قرون 3 و 4 ه.ق در ایران موضوع این مبحث به شمار میرود. در قرون مذکور طراحی نمادهای حیوانی روی سفالینهها با دقت ترسیم نشده و تا حدودی ضعیف است. در میان نقوش این ظروف از حیواناتی نظیر اسب، بز، روباه، شاهین، شتر، شیر، قرقاول، کبک، کبوتر، ماهی، هدهد و یوزپلنگ استفاده شده است، که در این مقاله به بررسی چرایی استفاده نمادین از این حیوانات پرداخته شده است. از نظر هدف این پژوهش نظری است که به روش تحلیلی-توصیفی و به شیوه اسنادی انجام شده است. هدف این پژوهش شناخت باورها و اعتقادات هنرمندان سفالگر آن دوره است. نتیجه این مقاله نشان می دهد که نقوش حیوانی متعددی در دوره 3و4 ه.ق ایران روی ظروف سفالین استفاده شده است. در میان این نقوش هم حیوانات واقعی و هم فراواقعی مشاهده می شود. هر کدام از این نقوش بیانگر نمادین مفهوم خاصی در زندگی انسان ها می باشند. برخی نقوش با دقت و برخی به صورت ضعیف طراحی شده اند.
خلاصه ماشینی:
کـه دارای نقـوش حیوانـی می باشـند عــلاوه بــر ظروفــی بــا نقــوش حیوانــات واقعــی و معمــول ، ظروفــی نیــز موجــود اســت کــه طراحــی حیوانــات منقــوش بــر آن هــا کامــلاً فراواقعــی اســت ، بــه عنــوان مثــال در مرکــز (به تصویر صفحه ررجوع شود) ظرفــی کــه در تصویــر١ مشــخص اســت ، حیوانــی شــاخ دار و غیــر معمــول وجــود دارد کــه عـلاوه بـر غیـر واقعـی و غیـر قابـل تشـخیص بـودن ، بـه صـورت تـک پیکـره و بـدون عناصـر تزئینـی بـر زمینـه سـفید نقـش بسـته اسـت کـه البتـه «پیتـر مـورگان ایـن امـر را احتمالـی بــر غریبگــی هنرمنــد می داند.
تصویر٢: طراحـی نقـوش حیوانـ ی بـر روی سـفالینه هـا در برخـی مـوارد بـا دقـت بـالا نقـش شـده ایران ، نیشابور، قرن دهم میلادی انــد و یــا در برخــی دیگــر نقــوش بســیار ضعیــف بــه تصویــر کشــیده شــده انــد کــه ایــن (گراب ، ١٣٨٤، ٤٨) ظرافــت در طراحــی و یــا عــدم دقــت می توانــد بــه دلایــل مختلفــی بــه وجــود آمــده باشــد کــه از نظــر نگارنــده ایــن دلایــل محتمــل عبارتنــد از: - نوعی تردید در نقش کردن واقعی و یا غیرواقعی از تصاویر حیوانی تصــاویر حیـوانات روی سفالیــنه های قـرون ٣و٤ ه .
روی ظـروف سـفالین هـم بـه صـورت انفـرادی در مرکـز ظــرف و هــم بــه شــکل گروهــی در جــای جــای ظــروف ماننــد تصویــر ١٥ قابــل مشــاهده اســت ، کــه البتــه شــاید بتــوان انفــرادی و بــزرگ نقــش کــردن ایــن پرنــده را دلیلــی بــر (به تصویر صفحه ررجوع شود) اهمیــت آن در فرهنــگ آن دوره دانســت .